Türkiye’de Azeri adlarının yoğunlaşma alanı Iğdır merkez ile Tuzluca ilçesi. Bu iki yerde kümelenen adların bazen daha seyrek olarak Kars (Merkez, Akyaka, Digor) ile Van’a (Muradiye, Çaldıran, Özalp) yayıldığını görüyoruz. Hakkari-Yüksekova’da da Azeri bir nüfus var mı, emin olamadım. Fakat ‘Azeri adı’ olarak işaretlediğim isimlerin bir kısmının Yüksekova’da da temsil edilmesi dikkatimi çekti.
Azerbaycan ve İran
doğumlu Azerilerin adlandırma pratikleri oldukça farklı. Esmira, Vügar, Terane,
Kamala, Mirvari gibi modern Azerbaycan’da yaygın olan bazı adları Iğdır’lı
yerli Azerilerde görmüyoruz.
Karapapaklar bugünkü Gürcistan’ın Borçalı bölgesinden iki
dalga halinde Türkiye ve İran’a göçen bir topluluk. Kültürleri Azerilere yakın,
fakat Azerilerin aksine Şii değil Sünniler. 1820’lerde gelen ilk grup önce Kars’a
yerleşmiş. 1878’de orası Rus yönetimi altına girince büyük bölümü Mehrali Bey
öncülüğünde Erzurum ve Ağrı’ya göçmüş. 1918’den sonra gelen ikinci gruba bazen
Terekeme (“Türkmenler”) adı veriliyor. Yoğunlaşma alanı Kars’ın Arpaçay ilçesi
ile Ardahan’ın Çıldır ilçesi. Göle’de de epey Karapapak nüfusu var. Ağrı (Tutak,
Taşlıçay, Patnos), Erzurum (Narman, Horasan), Sivas (Ulaş ve Şarkışla) kayda
değer Karapapak nüfusu barındıran yerler.
Ahıska Türkleri adı verilen toplumun Türkiye’deki ana yerleşim
alanı Ardahan’ın Posof ilçesi. Artvin’de Şavşat’ın güney kesimi ile Ardanuç
ilçesinin büyük bir bölümü de Posoflularla kısmen ortak bir kültür ve benzer
kişi adlarını paylaşıyor. Bu bölgelerin ortak bir özelliği, kadim zamandan beri
Ahıskalılara ait olan köy ve mezraların tümünün Gürcüce adlar taşıması.
Stalin zamanında
Gürcistan’dan Orta Asya’ya (ve kısmen Azerbaycan’a) sürülen Ahıska Türklerinin
büyükçe bir kesimi, bilindiği gibi, 1990’larda Türkiye’ye göçerek ülkenin
çeşitli yerlerine iskan edildi. Ahıska diasporasının kişi adları yerli
Ahıskalılardan farklı; Azeri ve Kırgızlarla daha büyük benzerlik gösteriyor.
Yerli Ahıskalıların isimleri birçok örnekte Karapapaklarla örtüşüyor.
Aşağıda, yüzde doksanı
aşan bir oranda bu üç topluluğa ait görünen kişi adlarının eksiksize yakın bir
listesini görüyorsunuz.
Sayılanlarla birlikte
değerlendirilmesi gereken bir başka topluluk, Ardahan’ın Damal ilçesi nüfusunun
büyük çoğunluğunu oluşturan, Dadalı adı verilen Alevi Türkler. Ancak bu
gruba ait tipik adları, varsa, tespit edip ayrıştırmayı pek başaramadım.
Azeri ve Kürt bölgelerinde
ortak olan fakat diğer Türklerde kullanılmayan birkaç isim dikkatimi çekti (Humar,
Zaman, Almast, Minoş, Nidem, Darçın, Siyavuş, Susan...). Bir ikisi hariç
hepsinin kadın adı olması neye delalet eder?
E Abbasali az Iğdır,
Tuzluca
E Abbaskulu az Iğdır,
Tuzluca
E Abdulali az Iğdır,
Tuzluca
E Abulfet az/kp Iğdır,
Arpaçay
K Abutel kp Çıldır, Arpaçay
K Adinaz ah Ardahan (Merkez, Göle), Şavşat
E Ağadede kp Arpaçay,
Çıldır; Kelkit, Şiran
E Ağamalı kp Kars
(Arpaçay)
E Ağamemet az/kp
K Alemzer az Iğdır
E Aliabbas al/ah Ardahan
(Damal, Hanak, Posof)
E Aliasker al/az/kp
E Aliekber al/az/kp Erzincan,
Iğdır, Ardahan+
E Alikulu az Iğdır
(Tuzluca)
E Alimedet az Tuzluca
E Alistan kp Kars
(Arpaçay, Akyaka)
E Aliyar ah/kp Ardahan (Posof, Hanak, Göle), Kars
(Arpaçay, Susuz)
E Alizar ah Posof
E Allahyar az/kp Iğdır,
Arpaçay, Çıldır
K Almast az/kr Diyarbakır, Bingöl, Ağrı, Iğdır, Kars
E Aman kp Kars (Arpaçay)
E Aybaba kp Kars
K Aynişan kp Kars,
Ardahan
E Aynullah az Tuzluca
E Babek az İran, Azerbaycan
K Badon ah Oltu, Ardahan, Şavşat
K Bahalı kp Arpaçay, Çıldır, Göle, Yusufeli
K Bahçegül ah Posof
E Bahçeli az/kp Ardahan
(Çıldır), Kars (Arpaçay, Kağızman), Iğdır (Tuzluca)
E Bahşullah az Tuzluca
E Balabey ah/kp Çıldır,
Göle, Artvin
K Balahanım kp Çıldır,
Arpaçay, Göle, Ardahan, Şenkaya
E Baycan az Iğdır+
K Behinaz ah Posof,
Şavşat; Erzincan, Gümüşhane (Şiran, Kelkit)
E Behman az Iğdır
K Besti az/kp Kars (Arpaçay, Çıldır), Göle, Aralık
E Beyali al/ah Varto, Hınıs, Tekman; Posof
E Beysefa kp Arpaçay,
Çıldır, Bayburt
K Bilkeyis az Iğdır
E Binnet ah/kp Kars, Ardahan
E Bolu kp Kars (Selim, Arpaçay), Ardahan
(Çıldır, Göle)
E Caferkulu az Iğdır,
Tuzluca
E Camandar ah Şavşat
E Cemasettin ah Posof
E Cumi ah Posof, Hanak
E Çakal ah
K Çakal ah Posof
E Çilo ah Ardahan (Merkez, Hanak, Posof)
K Darçın az/kr Ağrı (Doğubeyazıt, Diyadin), Iğdır
K Derem az Iğdır
E Durdağı kp Kars
(Akyazı, Arpaçay)
K Durnatel kp Kars
(Çıldır, Arpaçay)
E Dünyamalı az Azerbaycan
E Ebulfez az Iğdır,
Tuzluca
E Efes ah
E Efsal ah Posof
E Elfaz ah Posof, Şavşat
K Elmira az/oa
E Emiraslan kp Çıldır,
Arpaçay, Ağrı
E Emirşah kp Ağrı
(Eleşkirt, Tutak)+
E Ennağı az Iğdır, Tuzluca, Arpaçay
E Ergümen ah Posof,
Göle
E Esedullah az/kp Iğdır,
Arpaçay
K Esli az Iğdır, Kars (Akyaka), Van
K Esmira az Azerbaycan
E Ezelhan kp Göle,
Çıldır, Arpaçay
K Ezemet ah Posof
E Famil az Iğdır (Merkez, Tuzluca)
E Fehimdar ah Ardahan
(Hanak, Göle), Şavşat
K Fehminaz ah Ardahan
(Posof, Çıldır, Merkez), Çavşat
E Ferzali az Iğdır,
Tuzluca
E Fetali ah/az/kp Tuzluca, Posof, Arpaçay
K Firengiz az Iğdır,
Azerbaycan
E Firgani kp Çıldır,
Göle, Arpaçay, Hanak
K Fize az/kp Iğdır, Arpaçay
E Gencehan az Iğdır
K Geve az Iğdır, Tuzluca, Van
K Göçek az Iğdır, Tuzluca
E Gulamali az Iğdır
K Gülebatın ah/az Kars,
Ardahan, Iğdır
K Gülisraf ah Posof,
Ardahan
K Gültamam ah/az Kars
(Digor, Arpaçay), Ardahan (Posof, Hanak)
E Hacıhalil kp Arpaçay,
Çıldır
E Hacımurat kp Arpaçay,
Çıldır
E Halay kp Ardahan (Çıldır, Göle)
K Halli kp Arpaçay, Çıldır
K Hanımzer az/kp
Iğdır, Kars
E Hanlar az Kars
K Haylaz az Tuzluca, Taşlıçay
E Henis ah Posof, Çıldır
K Hephanım kp Çıldır
K Herat az/kp Ardahan, Kars, Taşlıçay
K Hiyar kp Muş
K Humar drs/kr/az
K Huraman az Azerbaycan
K Hurda kp Çıldır, Arpaçay
E Hüccet az/kp Ardahan, Kars, Iğdır
K Hüccet az/kp Ardahan, Kars, Iğdır
K İfaze ah Ardahan, Şavşat
E İmamkulu az Iğdır
E İmamverdi az Iğdır
(Merkez, Tuzluca)
K İntimas kp Çıldır,
Göle, Arpaçay
E İzhar ah Posof+
K Kalemzer az Iğdır
K Kamala az Azerbaycan
E Kanberali az Kars,
Iğdır
K Kandef ah Çıldır, Hanak
E Kaşem az/kp Iğdır, Arpaçay
E Kaydi ah Ardahan, Artvin (Şavşat, Ardanuç)
E Kaytaran az/kp Iğdır,
Ağrı, Van
K Kemandar kp Çıldır
K Kırmısiye ah Ardahan
(Posof, Selim, Çıldır)
K Kızbes az Iğdır, Tuzluca, Arpaçay, Çıldır
K Kızlarhanım az Kars,
Ardahan
K Kıznaz az Iğdır
K Kıztamam az Iğdır,
Kars
K Kızyeter az Kars,
Ardahan
E Kirman ah Posof, Ardahan, Göle, Şavşat
K Kirşan ah Ardahan
K Köser az Iğdır
E Köşeli ah Posof, Ahıska
E Kulu ah/az Kars, Iğdır, Van, Ardahan
K Kübare az Iğdır, Tuzluca
E Lemyaz ah Çıldır, Hanak, Posof
K Lezife az Iğdır
K Lübeze ah Posof
K Maman az Iğdır, Kars
K Mamaş az Kars (Digor, Kağızman), Ağrı
(Eleşkirt)
E Mecmeddin ah Çıldır,
Hanak, Arpaçay, Göle
E Mehmani kp Arpaçay,
Çıldır
E Mehmettağı az Iğdır,
Kars
K Meleksima kp
K Melice ah Şavşat, Ardanuç+
K Menzer az Kars, Iğdır
E Merdali al/ah Ardahan
(Damal, Posof, Hanak)
K Merdinaz ah Şavşat
E Merdinşah ah Hanak,
Posof, Şavşat
K Mesme az/kp Arpaçay, Çıldır, Iğdır
E Meydan ah Posof, Şavşat
E Meydanali az Tuzluca,
Arpaçay, Çıldır
K Meyhanım kp Kars,
Çıldır, Arpaçay
E Midal ah Posof, Şavşat
E Midayet ah Artvin
(Şavşat, Ardanuç)
E Midayim ah Şavşat
E Mihrali kp Kuzeydoğu
illeri
K Minaye az Ardahan, Çıldır, Azerbaycan
K Minoş az/kr
K Mirvari az Azerbaycan,
Başkale, Yüksekova
E Mizam ah/oa
K Morgül az/kp Hanak, Tuzluca, Taşlıçay
E Muhbali az Iğdır
E Mukim ah Posof, Şavşat, Erzurum (kuzey)
E Müftali az Iğdır,
Kars
E Mürtüzali kp Çıldır
E Nağdali az Kars,
Iğdır
K Nargile az Tuzluca,
Azerbaycan
K Nargüzel ah/kp Ardahan
(Hanak, Çıldır), Erzurum (Şenkaya)+
K Narhanım ah Kars,
Ardahan+
K Natavan az
E Navruzali az Iğdır,
Tuzluca
E Nazarali az Iğdır,
Tuzluca
K Nazhanım ah/kp Ardahan
(Posof, Göle, Çıldır), Erzurum (Oltu, Şenkaya)
E Necef az/kp Iğdır, Arpaçay+
E Necefkulu az Iğdır
(Tuzluca)
E Necettin az/kp Kars
(Arpaçay, Çıldır), Iğdır
K Necife az/kp Iğdır (Merkez, Tuzluca), Arpaçay, Ağrı
K Nidem az/kr
K Nisficihan az Van
(Erciş), Ağrı (Patnos, Bulanık), Muş (Malazgirt)
K Nubar az Iğdır, Van
K Nunuş ah Ardahan (Hanak, Posof)
E Nurhat az Iğdır
E Ocak ah Posof
E Ocakverdi kp Arpaçay,
Çıldır
K Ofelya az Azerbaycan
E Orman kp Ardahan (Çıldır, Göle, Hanak)
K Pantuş ah Hanak, Posof, Şavşat
K Paşabaton ah Şavşat
K Payton ah Hanak, Susuz, Göle
E Penah az Iğdır
K Püste az Iğdır, Tuzluca, Akyaka
E Rasettin ah Posof
K Rubabe az Iğdır
K Ruhize ah Şavşat, Posof
K Sabahgül az Iğdır,
Tuzluca
E Sabrali az Iğdır
(Merkez, Tuluca), Digor
E Safali ah Posof
K Salatın kp Arpaçay,
Çıldır
K Saltan kp Arpaçay, Çıldır
K Saran kp Arpaçay, Çıldır
K Satut ah Posof, Ardahan, Şavşat
E Savat kr/kp
K Sayalı ah/kp Ardahan, Kars, Iğdır
K Sayat kp Kars, Ardahan (Çıldır)
E Saymaz az Iğdır
E Seferali az Iğdır
(Merkez, Tuzluca)
E Sement ah/az Iğdır, Ardahan
E Sevdakar kp Çıldır,
Arpaçay, Ardahan
E Seyfidar ah Posof,
Ardahan, Şavşat
K Simizar kp Erzurum,
Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı
K Sinezar kp Kars
(Arpaçay, Göle)
E Siyavuş az/kr
K Söhben ah Posof, Göle, Çıldır
E Sultanali az Iğdır,
Tuzluca, Arpaçay
K Sura ah/az Kars, Iğdır+
K Susan az/kr Iğdır, Ağrı, Kars
K Sürahi ah/kr Ardahan (Çıldır, Hanak, Posof); Van,
Hakkari, Şırnak
E Sürmeli az/kp Kars,
Ardahan, Iğdır, Ağrı+
E Şahbender ah/kp Posof,
Çıldır, Arpaçay
E Şahbudak ah Posof,
Çıldır
E Şahset ah Erzurum (kuzey), Ardahan (Merkez,
Posof), Artvin (Şavşat)
K Şamazet ah Ardahan,
Posof, Şavşat
E Şemistan ah/kp Ardahan,
Kars
K Şerebani az Iğdır,
Tuzluca
K Şetaret ah Posof,
Ardahan
E Şirmehmet az Tuzluca
K Tamarya az Iğdır,
Tuzluca
K Tamaşa ah Posof, Çıldır, Arpaçay
K Tamine ah Hanak
K Tamire ah Şavşat, Hanak, Azerbaycan,
Gürcistan
E Tarlan az Azerbaycan
K Tavat kp Arpaçay
E Tazebey kp Çıldır,
Arpaçay, Ardahan
E Tekmez az Iğdır, Kars
K Teknur ah/az Iğdır, Posof
K Teller kp Arpaçay, Çıldır, Susuz
E Tellibey kp Arpaçay
E Temcit ah Posof
E Temindar ah Posof,
Şavşat, Ardanuç
E Temraz kp Arpaçay, Çıldır
K Terane az Azerbaycan
K Terlan ah/az Kars (Arpaçay), Ardahan (Hanak, Posof),
Iğdır
E Tevekkül az Iğdır,
Tuzluca
K Teyfe az Iğdır, Kars
E Tohit az Iğdır (Merkez, Tuzluca)
K Tonya2 az Kars, Iğdır, Çaldıran
K Toyuz kp Çıldır, Arpaçay, Göle
K Tuncu az/kp Arpaçay, Çıldır, Tuzluca
K Tuntul ah Ardahan, Artvin (Ardanuç, Şavşat)
E Ulgar ah Posof, Hanak
K Urbaba az/kp Tuzluca, Arpaçay, Kars
K Urubiye ah Ardahan
(Posof, Göle), Oltu
K Üreyze az Iğdır
K Vesbiye ah Posof,
Çıldır
K Vesme az Iğdır (Merkez, Tuzluca)
E Vügar az Azerbaycan
E Yadullah az Iğdır,
Tuzluca
E Yaylabeyi kp Çıldır,
Arpaçay+
E Yazdan ah Posof
E Zaman kr/az Siirt,
Mardin, Batman, Iğdır, Kars
E Zamanhan kp Ağrı
K Zemile yg/az
K Zenne ah Posof, Şavşat
E Zerafettin ah Posof
K Zerkalem az/kp Arpaçay,
Çıldır
K Zinifer ah Ardahan,
Şavşat
E Ziyatali az Iğdır
(Tuzluca)
E Zürbe kp Ağrı, Ardahan
az = Azeri, ah = Ahıskalı, kp = Karapapak, oa = Orta Asya ve Afganistanlı, yg = Yugoslavya göçmeni