Osmanlı, özet

“Osmanlı nedir” diye sormuş birisi. Tam o sırada tesadüfen Hoca Sadeddin Efendi’nin bir cümlesine denk geldim, “budur” dedim.

bārū-nişīn olan düzexyān-i bīdīn keşef-vār derūn-i hısārden baş çıkarüp ıtāle-i lisāne āgāz ittiler ve hevā-i gurūrde gurāb-veş pervāz ve zebān-i pür hezeyānlerin dırāz ittiler.

“sur içinde olan dinsiz cehennemlikler hisar içinden kaplumbağa gibi baş çıkarıp dil oynatmaya başladılar ve gurur boşluğunda kargalar gibi kanatlarını ve hezeyan dolu dillerini uzattılar.”

Madde 1. Olağanüstü güzel bir dildir. Son yüz yılın Türk edebiyatında bu kalitede bir dil gösterisi duydunuz mu? Ben duymadım.

Bārū sur demek. “Sur içinde” dememiş, bārū-nişīn “surda oturan” demiş, kaplumbağa ve kargalar gibi duvar oyuklarında yaşadıklarını ima etmiş. Keşef Arapça “kaplumbağa”, keşf fiiliyle kökteş: baş çıkarıp etrafı kolaçan etme eylemini anımsatıyor. Itale-i lisan “dil uzatmak, dil oynatmak” demek. Sürüngenler gibi dillerini oynatıyorlar. Heva hem hava demek, hem heves, arzu, boş sevda. Gurur sözcüğü hem bugünkü anlamda, hem aldanma, yanılgı demek. Heva-i gururde gurab-veş pervaz dıraz etmek enfes bir imaj: “yanılgılarının boşluğunda, kargalar gibi kanat uzattılar.” İlk baştaki düzaxī “cehennemlik” sıfatı zeban-i hezeyan’daki zebani çağrışımıyla tamamlanmış.

Madde 2. Olağanüstü kibirli bir dildir. Karşısındakini kaplumbağa ve karga seviyesine indirip hiçleştirir.

Madde 3. Olağanüstü kibiri yüzünden kördür. Günü gelir kargalarla kaplumbağalar maçı alıverirler, aradan iki yüz sene de geçse ne olduğunu bir türlü anlayamaz, apışıp kalır.