Günşiray, Şammas, Abitter ve Yedi Uyurlar

1960’ların Yeşilçam starlarından Orhan Günşiray vardı, hatırlayanınız vardır. Daha yaygın olan biçimi Gürşiray, bir erkek adı, ş’ye bitişen iki r’nin dissimilasyona uğraması normal. Erkek adlarında Gür- ve Gül- öneki hemen her zaman Kul anlamındadır: Gülali/Gürali = Kulali, Gülhasan/Gürhasan = Kulhasan, Gülhüseyin/Gürhüseyin = Kulhüseyin. Son ekte -ay sıklıkla (belki örneklerin üçte ikisinde) Ali anlamında görünüyor. Dolayısıyla ismi Kul Şirali olarak yorumlayabiliriz. “Arslan Ali kulu”, gayrisünni bir isim.

Hz. Ali’nin doğumundaki adı Haydar imiş, belki bilirsiniz. Haydar Arapça arslan demek. Şir aynı şeyin Farsçası. Şirali/Alişir = Haydarali/Alihaydar. Kimbilir neden kamufle etme ihtiyacı duymuşlar.

Şammas, Şammaz, Şemmas ve benzerlerinden yaklaşık 2100 kişi. 1900 küsuru Aksaray’lı, kalanın çoğu Konya Ereğlisi vs. komşu ilçelerden. Aksaray yakınındaki Gökçe (Mamasun) köyünde bulunan Şammas Baba türbesi erkek çocuk isteyen kadınların uğrak yeri imiş; duaları kabul görürse doğan çocuğa Şammas adı verilirmiş. Şammas ne demek? Arapça “papaz” demek. Daha doğrusu aslen Süryanice “rahip yamağı” demek, ama İslam geleneğine alelumum her çeşit Hıristiyan papazı diye yerleşmiş. Peki buradaki papaz efendi kim? Şimdi sıkı durun. Adı üstünde, Mamasun, yani Mamassós, Bizans çağında Kapadokya diyarının en muhterem azizi olan Aziz Mamas’ın memleketi. Türbesi en erken 9. yy’dan beri o köyde kayıtlara geçmiş.

İstanbul’da Halkalı yahut Kocasinan yakınında bir yerde de Rumların Ayios Mamas manastırı veya yatırı anılıyor. Oradan çıkıp Atatürk Havaalanı kenarından geçen derenin adı halen Ayamama deresidir. 2009’da bir ara taşıp sel felaketi filan olmuştu, hatırlarsınız.

Abitter, Abidder, Abütter, Abütter vs. şeklinde yazılan ad 430 küsur kişi, hemen hepsi Konya Ereğlisi’nden. Doğal olarak K. Ereğli’de Abitter Baba yatırı bulunuyor ve Aksaray’daki Şammas baba, Çorum’daki Kerep Baba, Mecitözü’ndeki Elvan Gazi ve benzerleriyle aynı işlevi görüyor. Abitter Baba türbesinde medfun olan zat peygamberin sahabesinden Ebû Derda hazretleri imiş. Biyografi ilmine meydan okuyarak Ereğli civarında rahmete kavuşmuş. İsmi aşağı yukarı Dişsiz Efendi demek.

Eshabil, Esabil, Asabil ve benzerleri 1320 kişi, çoğu Maraş ve özellikle Afşin ve Elbistan. Doğal olarak Eshabül-kehf, Türkçesi Yedi Uyurlar. İmparator Decius zamanındaki Hıristiyan kovuşturması esnasında bir mağaraya sığınıp yüzyıllar sonra Allah’ın bir mucizesiyle uyanan yedi mümin gencin hikayesi 6. yy başlarından itibaren Süryanice ve Yunanca olarak popülerlik kazanmış, hatta Tours’lu Aziz Gregorius’un (öl. 594) Latince anlatımıyla Batı dünyasına da ulaşmıştı. Kuran’da aynı öykü pek ‘mübeyyin’ sayılamayacak bir dille özetlenir.

İslam geleneğinde yedi uyurun adı Yemliha, Mekselina, Mislina, Mernuş, Debernuş/Tebernuş, Şazenuş, Kefeştatayyuş olarak geçiyor. 6. yy’da Aziz Gregorius'un verdiği Malchus (= İamblichus), Maximinianus, Martinianus, Dionysius, Serapion ve Constantinius adlarını, daha doğrusu bunların Süryanice deforme biçimlerini tanımak zor değil. [Malchus Süryanice “melik” anlamında, geç Antik çağda Suriye civarında çok yaygın bir isim. İamblichus = Yemliha aynı adın fiil hali, "hükmeder" anlamında.]

Türkçe adlarda Yemliha 3900 küsur nüfusla açık ara önde. Mekselina 338, Mislina 32, Mernuş 80, Tebernuş 316, Şazenuş 100, Kefeştetayyuş ise – haklı olarak – 5 kişi. Köpekleri Kıtmir de ihmal edilmemiş. 2009 itibariyle Türkiye’de 163 kişi Kıtmir, Kutmir, Kıtmır, Kütmir, Kitmir veya Kudmir adını taşıyor. Çocuğa köpek adı neden verilir? Bilemedim.