Bu da Kafkasya muhaciri yerleşimleri. Büyük çoğunluğu Çerkes ve Abhaz (Abaza); ama Çeçen, Oset, Dağıstanlı (Kumık, Avar, Lezgi), Karaçay ve Nogay da var. Gürcüleri dahil etmedim. Karapapak ve Terekemeler de burada değiller.
 |
| 827 Kafkas göçmeni yerleşimi |
Tümü 1864'ü izleyen büyük Kafkas göçünün ürünüdür. Ruslar tarafından göçe zorlandılar; belki bir milyona yakın mülteci, şimdiki Suriyeli göçünü andıran zorlu koşullarda Osmanlı'ya sığındı. 1895 ve 1915 misillemelerini hazırlayan kötü emsallerin ilkidir desek yanlış olmaz.
Devlet Rumeli muhacirlerini genellikle dağıtmayı yeğlerken Kafkaslıları topluca iskân etmiş görünüyor. Belki feodal yapı (ya da silah dengesi) bunu zorunlu kılmıştır. Bellibaşlı yoğunluk alanları, batıdan doğuya: Biga-Gönen-Manyas hattı, Yalova-Karamürsel, Sapanca-Hendek-Düzce, Sinop, Bafra, Çarşamba, Kayseri Pınarbaşı, Maraş Göksun ve Maraş Andırın.
Yerleşimlerin pek çoğuna zamanın padişahı onuruna Aziziye adı verilmiş; sonra devir değişince birçoğu sırayla Hamidiye ve Reşadiye olmuş. Dönemin popüler şehzadelerinin adıyla Selimiye, Mecidiye, Burhaniye ve Ertuğrul olanlar da var. Hayriye, İhsaniye, Naimiye, Rızaiye, Şükraniye gibi adlar mültecilerin (ya da onlar adına karar verenlerin) şükranını dillendirmiş. Cumhuriyetten sonra milli kültürümüze daha uygun isimler (Yeşildere, Yeşiltepe, Yeşilvadi, Yeşilyayla, İlkkurşun vb.) tercih edilmiş. Yerleşimlerin çoğunun 1910-1920 dolaylarında kaydedilmiş Çerkesçe veya Abhazca isimleri var; fakat bunların hiçbir zaman resmi statüsü olmamış sanırım.
Varto ve Ahlat civarında birkaç örnek dışında Doğuya hiç iskân edilmemeleri ilginç.
Haritadaki noktalar Çerkes vb. köyü olarak kurulanlar. Büyük çoğunluğu sonradan gelen göçlerle homojenliğini kaybetmiş; bazılarında Kafkas kökenli kimse kalmamış. Doğrusu bunları "20. yy başında Kafkas göçmeni yerleşimi" diye işaretlemem lazım. Teknik bir nedenle şimdilik düzeltmiyorum; düzelteceğim.
Şu haritaya bakarsanız hala Çerkesçenin yoğun olarak konuşulduğu birkaç cep varmış, başta Kayseri Pınarbaşı. Ama korkarım bu harita da epey eski, belki 1970-80'lerin durumunu belgeliyor.
Alttaki harita tam doğru olmayabilir, Bulgaristan'ın Kırklareli tarafındaki sınırı Türklerin yaşadığı bir bölge değil. Bu arada index anatolicustaki kürt köylerinin eksikliği dikkatimi cekti, şu anki kürt bolgelerinin çoğu boş. Bunun sebebi çoğu kürt köyünün aslında ermeni yerleşimi olmaları mi?
ReplyDeleteYok, sıra gelmedi. Beş bin tane yeri teker teker çek edip işaretlemek kolay iş değil.
DeleteAma kimi hataları olsa muturzikinin haritalari gerçekten iyi.
ReplyDeleteAbdülhamit in hatıralarında neye göre yerleştirildikleri yazıyor.
ReplyDeleteBir arkadaş "-Eskiden Sivas'ın Çerkez köylerinde Schweppes satılmazdı hiç. Çün Çerkezce at bokunun suyu(şva-vep-pse) demek" diye yazmış. Bildiğim kadarıyla siyasetçi Abdüllatif Şener ve ailesi Belçika'da gurbetçi olan şarkıcı Hadise de Sivas'ın Çerkezlerindendir.
ReplyDeleteHadise yarı Kumuk yarı Lezgi, Abdüllatif Şener ise yarı Karaçay yarı Çeçen'dir. İkisi de Adige değil.
DeleteBu arada Karaçaylar, etnik olarak belki tam değilse de, sosyo-kültürel olarak Çerkez sayılırlar. Osetler de öyle. Nogayları falan bilmiyorum.
ReplyDeleteKaraçay-Balkarlar Kuman-Kıpçakların, Osetler ise Alanların mirasçılarıdırlar. Nogaylar ise Kıpçaklar ile Moğolların sentezidir (bilhassa Moğolların Mangıt boyunun Nogay etnogenezinde rolü büyük). Hiçbiri Çerkez/Adige değil.
DeleteHocam bir ek bilgi olsun: Doğuya iskan edilmemelerinin nedeni olarak Fabio Grassi Osmanlı’nın Doğuya o dönemlerde de hakim olamaması ve Çerkesleri tamamen kontrol altında tutmak istemesini görüyor. Hatta yazar Çeçen direnişinin yükselip de kuzeybatı Kafkasya halklarının böyle bir şey gerçekleştirememesini de buna bağlıyor. Çünkü Çeçenler gibi bir çok Kuzeydoğu halkı 64’den önce kara yoluyla Türkiye’nin Doğusuna yerleşiyor ve kontrol altında olmadıkları için Kafkasya’ya git-gel yapabiliyorlar.
ReplyDeleteHocam merhabalar, Mehrdad Izady'nin Columbia University ile birlikte "The Gulf/2000 Project" adı altında hazırladığı haritaları kullanıyor musunuz/ güvenilir buluyor musunuz? Muturzikin'in haritaları bana nedense çok güvensiz gibi geliyor (belki amatör işi olduğundan, çizim tarzından falan), ama ikisinin de haritaları üç aşağı beş yukarı birbirine uyuyor.
ReplyDeleteTürkiye kısmında The Gulf/2000 Project'e güvensiz kaldım ben.Geçmişi bilmem ama şu anda Kürtler'in Türkiye'de bu kadar geniş alana yayıldığını düşünmüyorum belki Alevilerin hepsini Kürt saymasından ama Alevi kısımları da fazla gibi. Gerçi muturzikinle Türkiye kısımları tamamen aynı sayılır. Eğer yanlış biliyorsam affınıza sığınırım Sevan bey ama ikisinde de Kürt-Alevi kısımların genişliği ve Türk kısımlarının darlığı gerçekçi midir, bir aslı var mıdır?
DeleteSürgün olayını çok hafife almışsınız. 300 yıllık bir mücadele ve bunun son yüzyılında 2 tarafdan da milyon üzeri ölümle sonuçlanan ve mö 5000 lere uzanan maykop kazılarıyla kanıtlanmış bir halkın vatanlarından sürülmesi durumu var.
ReplyDeleteErmeni eski haritalarına bakınız her haritanızda bizi ve atalarımızı görüyorsunuz tarihin en eski zamanlarından beri orada yaşamış bir halktan bahsediyoruz.
Rusların sıcak deniz hayallerinin geçiş yolu olan kafkasya 300 yıl boyunca sürekli direndi. Biraz dğnya tarihçilerinden ve rus komutanlarının anılarından okursanız kazanmak için yapılan vahşetin geceleri köy yakmaların ormanların tamamını ateşe vermenin vb.
Keyfimizden gelmedik
Zaten niye gelelim kafkasya dünyadaki cennet gibi
Benim sülalem türkiyeye halalarının yanında gelen 8 yaşındaki tek erkekden geri çoğaldı.
Diğer tüm erkeklerimiz savaşdan dönemedi.
Anadoluya en çok Adigeler sürüldü
İkinci sırada abhazlar
Dağıstanın türk ve otoktan yerli halkları
Çeçenlerve çok az sayıda inguşlar
Ubıhlar
Karaçay balkar çegem kumuk nogaylar bunlar kafkasyaya savaş ve göçlerke gelip eski tarihlerde yerleşmiş türk halklarıdır.
Üstteki haritaya bakacak olursak ülkenğn önemli noktalarının güvenliğinin sağlanması için yerleştirilmişiz burdan şunu çıkarabiliriz çerkrslerün sürülmesi hem rusların işine gelirken hemde 1860lı osmanlısında askere olan ihtiyacın tek meslekleri zaten savaşmak olan bir halkla kapatılması diyebiliriz değilmi.
Örnek çanakkaleden giren düşman kuvveti marmarının g0neyinden ilerlerken çanakkale balıkesir bursa yalova apadazalı kocaeli bolu bu hatta 300 civarı adige abhaz köyleri yerleştirilmiş.
Çerkesköyün ismi oraya yerleştirilen çerkes köylerinden kalma (lozanla balkanlardaki ve trakyadaki çerkeslerin yüzde 95 i anadoluya gönderildi)
Balkanlara onlarca köy yerleştirildi.
Samsundan hataya 400 e yakın köy yerleştirildi.
Şam kuneytr golan tepeleri ürdün bu bölgelere 100 e yakın köy yerleştirildi.
Ege bölgesinin tamamında var zaten.
Neyse şimdilik bu kadar yeter saygılar sevgiler