Suikast işe yarar mı?

Caesar, MÖ 44. Diktatördü, senatoda büyük temizliğe hazırlanıyordu, ya da hazırlandığı sanılıyordu, canlarını kurtarmak için vurdular. Bir şeye yaradı mı? İki bin yıldır tartışılan konu, doğru cevap belli değil. Cumhuriyetin ömrü 14 yıl uzadı, sonuçta bir şey değişmedi.

Tiberius, Caligula, Neron, Domitianus, Commodus, Caracalla, Elagabalus vb. Roma imparatorları. İktidarda gözü dönmüş birer kanlı manyağa dönüştüler; öldürülmekten korkanlarca öldürüldüler. Fena oldu diyeni hiç duymadım, eden bulur dünyası. Lakin örneklerin tümünde katiller, doğrudan ya da dolaylı olarak iktidara oynayanlardı. Motivasyonun ne kadarı adalet sevdasıydı, ne kadarı iktidar hırsı, belli olmaz.

Dublin, Kanlı Pazar, 1920. Bir günde İngiliz emniyet ve istihbaratının önde gelen 14 elemanını indirdiler. İngiliz polisi darmadağın oldu, istihbarat çöktü. Bir buçuk yıl sonra İrlanda’nın bağımsızlığına giden yolda kilit olaydı derler.

31 Temmuz 1914 Jean Jaurés suikasti. Fransa’nın Dünya Harbi’ne girişini önleyebilecek olan tek kişiydi, o da gidince başka umut kalmadı. Felakettir, evet. Ama etkili mi? Etkili.

Temmuz 1908’de İttihat ve Terakki komitesi Makedonya’da Şemsi Paşa’yı sokak ortasında kurşunlattı. Arnavut isyanını bastırmakla görevli ordu komutanıydı. Birkaç gün sonra olayı soruşturmak için İstanbul’dan gönderilen komutan da (adı neydi?) trenden iner inmez vuruldu. Meşrutiyetin ilanı bu sayede gerçekleşti. Yapmasalar hepsi herhalde tutuklanırdı. Bugün ne Talat’ı ne Mustafa Kemal’i duymuş kimse olmazdı.

Sonradan aziz mertebesine çıkarılmasına bakmayın, Abraham Lincoln tarihin en kanlı ve korkunç katliamlarından birinde başkumandandı. Öldürülmesi bir işe yaramadı, aksine belki Güney’e yönelik baskının artmasına yol açtı. Ama düşün: çağın en ünlü aktörlerinden biri, tiyatronun ortasında çekip başkanı vuruyor, sonra sahneye çıkıp Latince “Sic semper tyrannis” (zalimin sonu hep böyledir) diye replik geçiyor. Var mı bundan daha şık bir hareket?

Eichmann’ın Arjantin’den kaçırılıp İsrail’de yargılanması açıkça yasadışı bir intikam organizasyonuydu. Ona bakarsan Nürnberg yargılamalarının da pek hukuka gelir yanı yoktur: Güçlüydüler, gerekeni yaptılar. Peki, elinde İsrail gibi bir devletin ya da galip orduların yoksa, dünyanın galipleri haklı davana kıçını dönüp kendi dertlerine düşmüşse, Nürnberg’de ve Eichmann davasında onların sağladığı adaleti sen nasıl sağlayabilirsin?

Burada da Nürnberg mahkemesi kurulmadı değil, kuruldu. Savaş suçlularını yargılamak için Aralık 1918’de İstanbul’da kurulan Divan-ı Harb-i Örfi’de idam edileceklerin başında Talat, Enver, Cemal, Sait Halim ve Bahattin Şakir vardı. Beceremediler. Ellerinden kaçırdılar, Almanya’ya söz geçiremediler ya da geçirmek istemediler, Türkiye içinde kontrolü kaybettiler. Mahkemenin yapması gereken işi yapmak, muhtemelen devletlerin de göz yummasıyla, bir avuç fedaiye düştü.

Mahkeme yoluyla assalar daha iyi olurdu sanırım. Sonrası için daha iyi bir emsal oluştururdu. Uğraşmadılar. Fedaiye yaptırmak hem daha ucuz, hem İngiltere ile Türkiye’nin arasını boş yere açmaya ne lüzum var?