Thursday, November 21, 2019

Kadınların gülü

Fennez (1), Günnez (23), Minnez (13), Şennez (10), Vennez (4), Zennez (6) Türkiye’den kadın isimleri. Parantez içindeki rakamlar 2009 itibariyle Nüfus İdaresinde kayıtlı kişi sayısı. İki gün uğraştırdı ama çözdüm sanıyorum.
Baştan alalım.
Biliyorsunuz Naz ekli kadın isimleri son yıllarda hayli pop, Sevginaz, Ecenaz, Mervenaz vs.. Toplam 1372 adet Naz’lı isim sayıyoruz, toplam nüfus 241.032 kişi.
Bir şey dikkatimizi çekiyor. Nüfus bakımından Naz’lı isimlerin yüzde 95’ü  aslında on-on iki isim grubuyla sınırlı, üstelik bunlar pop filan değil hayli antika isimler.
Gülnaz, Gülbinaz, Gülminaz
51299
Selvinaz, Servinaz, Zülfinaz, Sehernaz
43290
Binnaz, Behinaz
40023
Şehnaz, Şahinaz, Şehrinaz, Şekernaz, Şükrinaz
35722
Safinaz
17007
Mihrinaz, Mülkinaz, Meleknaz
9784
Fahrinaz, Ferahnaz, Feleknaz
9187
İsminaz
6679
Çeşminaz
4683
Hayrinaz, Hurinaz, Harbinaz
4492
Şerefnaz
2774
Müşkinaz
2204
Durdunaz, Dudunaz
1576
TOPLAM
228720

Bunların ardından Bedirnaz, Çilnaz, Ehlinaz, Firdinaz, Nurinaz, Perinaz, Ruhinaz, Şemsinaz, Şevkinaz, birkaç yüzerden. Daha sonra, beşer onarlar seviyesinde içinden çıkılmaz bir dizi feci surette arkaik isim. Bir fikir vermesi için S ve Ş ile başlayanların TAMAMINI listeliyorum. Belli ki çoğu yukarıda andığımız  Selvinaz, Servinaz, Zülfinaz, Sehernaz ile Şehnaz, Şahinaz, Şehrinaz, Şekernaz, Şükrinaz, Şerefnaz gruplarının varyantları, ama çöz çözebilirsen:
Sahernaz, Şahfinaz, Şahsinaz, Şahvenaz, Şahzinaz, Sainaz, Salinaz, Saminaz, Sardinaz, Şarfinaz, Sarinaz, Sarınaz, Şarkinaz, Sarnaz, Satinaz, Saydanaz, Saydinaz, Saydınaz, Sayınnaz, Saynaz, Sazinaz, Sebbinaz, Sebinaz, Şebinaz, Sebunaz, Seçimnaz, Seçkinaz, Seçminaz, Sedanaz, Sedefnaz, Sedirinaz, Sedirnaz, Şefinaz, Şefinnaz, Sefnaz, Şefnaz, Şefrinaz, Şeftinaz, Şefyinaz, Seharnaz, Sehelnaz, Şehfinaz, Sehilnaz, Sehinaz, Sehlinaz, Şehminaz, Şehninaz, Sehunaz, Sehvinaz, Şehvinaz, Şehynaz, Sekbinnaz, Sekinaz, Sekirnaz, Seknaz, Şeknaz, Seleknaz, Selenaz, Selginaz, Selgünaz, Selnaz, Semennaz, Semihanaz, Seminaz, Şeminaz, Senaz, Senfinaz, Şenginaz, Şenkinaz, Şenonaz, Senvinaz, Şerafnaz, Serahnaz, Serenaz, Serennaz, Serginaz, Şeriknaz, Serinnaz, Serkinaz, Şerkinaz, Serknaz, Serlünaz, Sertinaz, Seşgünaz, Şeşminaz, Şeşmünaz, Sevcinaz, Sevilnaz, Sevimnaz, Seydinaz, Şeyhinaz, Seyidenaz, Seytinaz, Şifanaz, Şifenaz, Sıharnaz, Sihrinaz, Şikarnaz, Sılanaz, Şişminaz, Sitihnaz, Sitilnaz, Sitirknaz, Sittinaz, Şivenaz, Şiynaz, Şiyvenaz, Şöfernaz, Şöhretnaz, Sorunaz, Söygunaz, Sözgünaz, Sudenaz, Süfenaz, Şufenaz, Şüfenaz, Suhnaz, Sührinaz, Şüknaz, Sulhinaz, Sunaz, Şunaz, Suphinaz, Süphinaz, Sütfinaz.
Geriye kalan Tuğçenaz, Mervenaz, Ecenaz, Edanaz vs. grubu devede kulak bile değil. Hepsi iki yüze yakın isim, nüfus toplamı bini bulmaz.
Demek ki pop filan şöyle dursun, son derece antika bir kültür katmanı ile karşı karşıyayız. Belli ki bu isimlerin anlamı yaşayan dilde çoktan unutulmuş, gelenek yaşlı bir ağaç gibi dallanıp budaklanmış, her çağda ve yörede çeşitli bozulmalara uğrayıp yüzlerce varyasyon üretmiş. Genel kural: Bir isim ne kadar çok yazım ve telaffuz biçiminlere sahipse o kadar eskidir.
Kaynağı ne bu adların?
Şunu fark ediyoruz. Naz’la biten tüm adların nas’lı varyantları var. Binnas, Hayrinas, Şehrinas, Bedrinas vb. Bu normal bir şey değil. Bildiğimiz naz sözcüğünün nas diye telaffuzuna hiçbir yerde tanık olmadım. Sakın inas (“kadın”) olmasın?
Sonra jeton düşüveriyor. Tabii ya!
Bedrinaz =     Bedrünnisa                  “kadınların dolunayı”
Durdunaz =   Dürrinisa                      “kadınların incisi”
Fahrinaz =     Fahrünnisa                   “kadınların övüncü”
Ferdinaz =     Verdünnisa                  “kadınların gülü”
Gülnaz =        Gülinisa                        “kadınların gülü”?
Hayrinaz =     Hayrunnisa                  “kadınların hayırlısı”
Mihrinaz =     Mihrünnisa                  “kadınların güneşi”?
Nurinaz =       Nurinisa                       “kadınların ışığı”
Sadinaz =       Sa’dünnisa                    “kadınların mutluluğu”
Selvinaz =      Servinisa?
Şehrinaz =     Şehrünnisa                   “kadınların şahı”?
Şemsinaz =    Şemsünnisa                 “kadınların güneşi”
Tacinaz =       Tacünnisa                    “kadınların tacı”

Soru işareti koyduklarımın yorumundan hala tam emin değilim. Gül ve serv/selvi Farsça, mihr ve şah/şehr de Farsça gibi görünüyor, oysa diğerleri has Arapça isim tamlamaları. Acaba o Farsça olanların altında saklı başka bir katman daha mı var? Mesela Gülnaz adının neden Gülbinaz, Gülminaz, Gülvinaz şeklinde sayısız varyantı kullanılıyor. Aslı başka bir şey iken güle mi uydurulmuş?
İki isim beni şimdilik aşıyor. Biri Safinaz. “Pek nazlı kızımız” gibi bana bir anlamı olmadığı şüphesiz. Acaba Selvinaz’ın bir varyantı mıdır? Diğeri Binnaz. Bu da Türkçe 1000 olamaz,  çıkarın aklınızdan. Bir kere Türkçe isim değil, Araplarda ve Kürtlerde de var. Ayrıca adın Behinaz, Bihnaz, Beynaz gibi varyantları hayli yaygın. Altta yatan sözcük nedir acaba?
Sonra, 324 örneği olan Beşbinnaz adını ne yapacağız? Kızcağız doğar doğmaz pazarlığı beş binden açmışlar mı diyeceğiz? Yoksa Arapça ve Farsça sözlüklerden gün yüzü görmemiş sözcükler mi arayacağız?

18 comments:

  1. şehrünnisa; kadınların ünlüsü, meşhuru.
    binnaz için olasılık, pirünisa; kadınların piri , birincisi

    ReplyDelete
  2. "Nisa" yorumu en azından saydığınız bazı isimler için kesinlikle doğru olamaz. Şahname bu konuda yardımcı oluyor. شهرناز diye bir karakter var, Cemşid'in iki kızından birimiş. Diğer varyantı شهرنواز . Cemşid'in diğer kızının adı ise ارنواز / Arnavâz'mış.
    Aynı şekilde مهرناز da Şahname'de mevcut, Keykavus'un kız kardeşimiş.
    Ayrıca 'naz'/'nas' için bazen Arapça الناس yorumu daha makul değil mi? Hayrinaz=خير الناس , Fahrinaz=فخر الناس
    الناس ile ناز bu şekilde kontaminasyona uğramış gibi.
    نساء (kadınlar) kelimesi de bileşik isimlerde kullanılabiliyor galiba ama tek bildiğim misal Hayrünisa=خير النساء . Yukarıda verdiğiniy misaller 'nisa'dan türemiş olamaz.
    Binnaz'a gelince, büyük ihtimalle "bih' (iyi, muhteşem) öneki ile 'naz'. Farsça isimlerde bu öneke sık sık rastlanır: Behrûz, Behâfarid, Bahman, Behzâd.
    Yani bazen naz/nas Arapça manalı bazen ise Farsça manalı olduğu sonucunu çıkarıyoruz bundan.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Çok teşekkür ederim bilgiler için. Şehname'yi atlamışım, baştan düşüneceğim.

      Delete
    2. Arapça nisa'lar Hayrünnisa ile sınırlı değil. Fahrünnisa çok yaygın. Bedrünnisa, Sadünnisa, Şemsünnisa, Verdünnisa da ilk akla gelenlerden.

      Delete
    3. Gördügüm kadariyla Türkiye'deki yaygin olan kisi isimleri hakkindna ciddi bir calisma yapiyorsunuz.
      Kisi isimleri dahil, Sahname'de gecen bütün kelimeler icin mutlaka Fritz Wolff'un "Glossar zu Firdosis Schahname"ye bakin. Türkiye'de kullanilan bazi isimleri hakkinda ilginc bilgiler verecek gibi geliyor bana. Bir misal: "Ercan"; ilk akla gelen "er" + "can". Wolff'un Glossar'ina bakiyoruz, neymis? ارژنگ (Arjang), Sahname'de üc kisinin adi, bunlardan biri "turânischer Held, Sohn des Zirih".

      Delete
    4. Justi, Iranisches Namenbuch elimin altında. Fakat bu bilgi de çok değerli, mutlaka bulacağım.Teşekkürler.

      "Türkçe" olarak bilinen adların küçük bir bölümü hariç çoğu 1933-1935 arasında Halkevleri vasıtasıyla yayımlanan isim listelerinde lanse edilmiştir. Büyük çoğunluğu serbest çağrışım yoluyla uydurulmuş hece bileşimleridir. Ercan bunlardan biri. Erjeng'den (en azından bilinçli olarak) iktibas olduğunu sanmıyorum. Erjeng ayrıca kullanılan bir isim Türkiye'de.

      Delete
    5. Siz daha iyi bilirsiniz. Rastlantsal olabilir ama ayni seyi اردوان Ardavân'da da düsündüm...

      Delete
  3. bu isimlerin bu kadar çok varyantının olmasının bir nedeni de nüfus memurlarıdır. eskiden bir çoğunun okuma yazması ciddi anlamda kıtmış. trakyada hamdi ismini amdi yazanı biliyorum..

    ReplyDelete
    Replies
    1. Pek sanmıyorum.Okumuş kesimin doğruları ile halkın tercihleri arasında bir uçurum var. Nüfus memuru ebeveynin tercihini aynen yazmak zorunda.

      Amdi on tane.

      Delete
    2. Trakya'da bazıları isimleri cep telefonlarına dahi Amza, Üseyin, Alit, Adi, İlmi, Ayri, Aydar, Abip, Ifzı, Asan, İkmet, Arun, Ulki, Amza, Urşit, Alil vs... şeklinde kaydediyolar. Bizzat şahidiyim.

      Delete
  4. Twitter'da, "naz" ekinin nîsâ'dan değil de nâs'tan gelmiş olabileceği şeklindeki yorumu sonu s harfiyle biten kelimelerin okunuşta z'ye yumuşama temayülü olduğunu düşünerek genişletebiliriz. Herkes/herkez, Çerkes/Çerkez, patates/patatez gibi. Belki de bu temayül sadece son hecesi ince sesli ünlüyü haiz kelimelerdedir, kim bilir.

    ReplyDelete
  5. Sayın Nişanyan,
    TDK'nın herhangi bir tartışmada hakem/otorite olarak gösterilmesi konusunda görüşünüz nedir?
    TDK ne çapta insanlardan mürekkep bir kurum sizin tecrübenize göre?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Sevan Nişanyan'ı bilmem fakat bence TDK, dünya kadar parası olmasına rağmen hala bir etimolojik sözlük hazırlamaktan aciz, fevkalade lüzumsuz bir müessesedir. Türkçe olmayan kelimelere uyduruk Türkçe karşılıklar bulmaktan başka, dikkate değer bir faaliyeti yoktur.

      Delete
  6. Sevan öğretmenim,

    Öğretmenler gününüz kutlu olsun.

    Sizi seviyoruz...

    ReplyDelete
  7. Sevan Bey,
    Türk vatandaşlarının isim listesini nereden derlediniz? Bu veriler halka açık mı? Açık değilse nereden tedarik ediliyor?
    Teşekkürler.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Sayın Mişanyan verileri nerden buluyor bilemem am, @Meraklı Türkmen'in seçmen veritabanının çoktan internete düşmüş olduğundan, örneğin alacak takibi yapan avukatlar dahil bir çok kişinin bu veritabanına erişimi olduğundan haberi yok galiba.

      Delete
  8. bir arkadaşımızın yakın zamanda ölen annesi vardı... adı anakız... sivaslı... ilginizi çekerse...
    bir de; nufusta bol miktarda miyase vardır. o isim müesser'in yanlış yazımı... babannemden biliyorum.

    ReplyDelete