Monday, February 12, 2018

Ermenice harfli Türkçe yayınlar

Linkte Ermenice harfli Türkçe basılı (bilinen) tüm kitap ve süreli yayınların bibliyografisi. Böyle şeylere meraklı olanların ilgisini çekecektir.
http://tert.nla.am/archive/HAY%20GIRQ/Ardy/2001-2011/hasmikstepeyan_2005.pdf
Dedem sahhaf Bedros Nişanyan’da ciddi bir elyazması koleksiyonu da varmış, Reşat Ekrem Koçu birkaç yazısında bahseder. O koleksiyon ne oldu bilmiyorum. 
1727 ile 1915 arasında 1466 kitap ve 117 süreli yayın tespit edilmiş. 1920 ve 30’larda, çoğu Halep ve Beyrut’ta olmak üzere iki yüze yakın Ermeni harfli Türkçe kitap basılmış. Sonuncusu 1968’de Buenos Aires’te basılan Dikran Kireçyan’ın Destan adlı Türkçe şiir kitabı.
İlkinin tarihi dikkat çekici. 1727’de Venedik’te Mıxitar Appa’nın sözlüğü basılmış. Aynı yılın Aralık ayında İstanbul’da Müteferrika’nın matbaası kurulmuş, 1729’da ilk kitabını yayınlamış. Tesadüf müdür, tepki midir? Olayı bu açıdan inceleyen Osmanlı tarihçisi var mı bilmiyorum.
18. yy’da basılan 56 kitabın birkaçı sözlük ve dil kitabı, gerisi dini konularda. Venedik’te konuşlu Katoliklerle Ermeni kilisesi arasında kıyasıya bir propaganda savaşının izleri seziliyor.
1800’de basılan ilk sivil kitap Tanburi Harutin, Taxmas Kulu Xanın Tevarixi [İran Şahı Tahmas-kulu Han’ın Tarihçesi, x harfini xırıltılı kh gibi okuyun]. 1736 yılında İran’a giden sefaret heyetine müzisyen olarak katılan yazarın seyahatnamesidir. Yıllar önce Türkçe harflerle de basıldı, yanılmıyorsam Türk Tarih Kurumu’ndan çıktı, 18. yy İstanbul avam Türkçesi hakkında elde var olan en önemli belgedir. Ayrıca keyifli bir kitaptır, okumaya değer.
Peşinden gelenlerden bir seçme:
1803      Pontsianos Gayserin ve Takuhi Sultanın ve Evladı Tiogġedianos Şahzadenin ve Yedi İlimdar Kimesnelerin Badmutyun [Kayser Pontianus ve kraliçe ve Diokletyanus ile Yedi Alimin Hikayesi] Latinceden terc. Tokatlı Hagop.
1812      Temistokle Hikyayeti. Herkese Eylence ve Terbiyeye Mucib Olmağle Ehli Vukufden Birisi Vesatatiyle Türkceye Göya Tercüme Olundu. Viyana.
1812      Mikayel Çamiçyan, Gülzari Tevarix –   Hay Milletine Dair Hikyayeler ile Donanmış.
1830      Goldsmit, Roma Tevarixi – Roma Şehrinin Binası ve Devletinin İbdidasından Ğarp Tarafında Hükümetinin Harabınadek Nakıl Olunur. Venedik.
1843      Nasretdin Xocanın Tohaf Latifeleri. Arabyan Mat. İstanbul.
1843      Sukyas Somalıyan, İngilizce, Ermenice, Türkçe Luğet. [Yanılmıyorsam ilk İng-Tr sözlüktür]
1849      Molyer, Zorla Hekim. Fransızcadan terc. Kasbar Tüysüzyan. [Vefik Paşa çevirisinden yirmi küsur yıl önce!]
1851      Hovsep Vartanyan, Akabi Hikyayesi. [İlk Türkçe telif romandır. Andreas Tietze yeni Türkçe harflerle yayınladı.]
1852      Hovsep Vartanyan, Boşboğaz Bir Adem – Lafazanlık ile Xusule Gelen Fenaliklerin Muxtasar Risalesi. [İkinci Türkçe roman, yeni harflere çevrilmedi.]
1855      Krisdof Şmit, Yenoveya – Axlakı Hamide ve Haza Nisa Tayifesinin İbret Almasına Maxsus Hikyaye. İstanbul, Kürkciyan Mat.
1856      H. Vartanyan, Tarixi Napolyon Bonaparte, İmperatorı Axalii Fransa.
1856      Yeram Güzelyan, Fransız ve Ermeni Xurufatıyle İkinci Defa Basma Olunan – Mektebler Şakirdanın Talim Etmek Murad İden – Mükaleme Kitabıdır
1858      H. Vartanyan, Teleğraf Risalesi yani Elektrik Teleğrafının Suret-i Hareket ve İstimali Beyanında Muxtasar Bir Şerhname.
1858      Bin Bir Gece Yani Şehrazad Sultanın Hikyayesi, İstanbul Kürkciyan Mat. 544 sayfa.
1858      Öjen Sü, Parizin Sırları
1858      Kaş Yapayım Derken Göz Çıkarmak. Türkce Komedye. İngilizceden terc. Apraham Narinyan.
1860      Hikyayei Aşık Ğarip. Türküler ile Beraber. [Leyla ve Mecnun]
1860      Jan Rasin, Tebayid Tercemesi, yaxod Birbirine Aduv Karındaşlar. Terc. Garabed Panosyan, Kürkciyan Mat.
1860      Garabed Panosyan, İstanbolda En Ziyade Sefil Bir Millet.
1861      Yemek – Hamur İşleri Tertibi, İst.
1861      Hikyayei Ferhad ile Şirin ve Meşhur Aşık Kerimin Bazı Türküleri, İst.
1862      Evde Xasta İçün Dualer. İzmir, Dedeyan Mat.
1863      Armenag Hayguni, Delikanlılar Girdabı yani Emrazı Şeheviye [Cinsel Hastalıklar]. İst. Hamazkayin Mat.
1863      Viktor Hügo, Mağdurin. Terc. Krikor Çilingiryan. İst. Ceridhane Mat. [Sefiller çevirisi]
1864      Pilibos Vasalyan, Konstantinopolisden Avrupaya Danub ile Seyahat Rehberi ve Dört Dil ile Luğet Kitabı.
1868      Viçen Tilkiyan, Gülinya yaxod Kendi Görünmeyerek Herkesi Gören Bir Kız. [roman olmalı, 540 sf.]
1868      İlmi Teşrih ve Bahsi Hayati Bedeniye İle Sıhhat u Afiyet Kavaidi. İst. Aramyan Mat.
1868      Hovsep Maruş, Bir Sefil Zevce, İst. Mühendisyan Mat. [roman, 303 sf.]
1868      Migel Servantes, Don Kişot, yaxod Düzme Hikyayeler Okumanın Cahiller Üzerine Tesiri, terc. H. Deroyents, İst. Deroyents Mat.
1868      Bexced Abdullah Molla, Acaibül Esrar – Hezar Sır, Arebceden terc. Bidar Arabaciyan, İst. Bidar Mat.
1869      Otto Hürbner, Ekonomi – Fenni İdare.
1869      Hagop Paşayan, Müftahül Ülüm – yani Kitabeti Osmaniyeyi Az Vakıtde Öyrenmek İçün Pek Kolay Bir Usul. İst., Kürkciyan Mat.
1870      Tahir ile Zöhrenin Hikyayesi ve Türküleri, 91 sf.
1870      Viçen Tilkiyan, Mezarlıkdan Yuvarlanan Eski Kafa [20 sf.]
1870      Hikyayei Şah İsmail ile Gülzar Hanum. Türküler ile Beraber. Cezveciyan Mat.
1870      Hikyayei Köroğlu. Türküler ile Beraber. Cezveciyan Mat.
1870      Mefistofel – Hem Avcı, Hem Canbaz, Hem Ciniviz. İst., Kürkciyan Mat.
1871      Meşhur Meddah Kız Ahmed Efendinin Rivayet Ettiği Kapucubaşı Hikyayesi. Taklitleri İle Beraber. İst., Divitciyan Mat.
Sonraki yıllarda o kadar çok ve çeşitli yayın var ki hepsini listelemeye vakit yetmez.
Sırf yukarıda verdiğim başlıklarda dil tarihi açısından ilginç bir dizi veri var. Hikyayet, yaxod, tohaf, luğet, xasta, fenaliklerin, dualer... bunlar baskı hatası değil, “Ermeni ağzı” da değil, güncel Türkçe telaffuz. Osmanlı yazısı ünlüleri göstermediği ve yazımda Arapça/Farsça orijinale sadık kaldığı için çoğu zaman gerçek telaffuzu anlamak imkansızdır; Ermeni (ve Rum) yazısıyla yazılmış metinler o açıdan hazine değerinde.
Bn. Hasmig Stepanyan zor bir işe girişmiş, takdir etmeli. Ne yazık ki editörlüğü yeterince özenli değil. Muhtemelen bilgileri çeşitli ikincil kaynaklardan derlediği için gerek başlıklarda, gerek transkripsiyon ve çevirilerde çok fazla tutarsızlık var.





at

13 comments:

  1. AnonymousFebruary 12, 2018 at 7:34 PM

    Kişisel bir yorum olacak ama yine de içinde tutamıyorum. Kemalistlerin ve ıslamcıların en sağlam muhalifliğini yaptığını düşünüyorum. Iyi ki varsin.

    ReplyDelete
  2. AnonymousFebruary 13, 2018 at 10:51 AM

    Merhaba, çok güzel bir noktaya değinmişsiniz.
    Sevan bey çok zeki birisi, bir dahi. Kendisini okumaktan zevk alıyoruz.
    Kemalizm ve Müslümanlık Türkiye cumhuriyeti vatandaşlarının ortak hikayeleri.
    Başka bir ifadeyle, T.C.imalatı tuğlaları birbirlerine yapıştıran harçlar bunlar.
    Sevan bey, klasik Ermeni güdüleriyle bu harçları deforme ederek T.C. yi yıkmaya çalışan bir dahi olabilir mi ?
    Bu soruyu sormamızın nedeni, zat-ı alilerinin sürekli bu iki meseleyle hemhal olmalarındandır.

    Nietzsche’yi çağrıştıran yaklaşımlarıyla kendisi kesinlikle ilgiyi ve övgüyü hak edecek birisi.
    Nietzsche’nin vardığı sonuçlara ne zaman varacak merakla bekliyoruz.
    Oluşturmaya çalıştığı değerler metafiziğiyle Nietzsche’nin hedefi, insanı ayakta tutan ve ona değerini kazandıran, geleceğe yön veren hedef koyan trajik insanların, dünya çapındaki yaratıcı kişilerin ortaya çıkışını tesadüfün elinden alıp (Pascal gibi harcanmasınlar diyerek) insanlara hedef olarak koymak, yeryüzü kültürünün hedefi yapmaktır.

    “Büyük ödev ve soru şudur: bir bütün olarak yeryüzü nasıl yönetilmelidir? Ve bir bütün olarak –bir millet, bir ırk olarak değil, bir bütün olarak- insan ne için yetiştirilmelidir ?
    Güç istenci.957

    Sevan bey, Sapiens’in hikayesini ulaştırabileceği insan sayısı internet sayesinde artık milyarlara ulaştı. Gezegendeki insanların çoğunluğunun (4.000.000.0000 insan diyelim.) beğenebileceği, iştirak edebileceği bir hikaye anlatmaya ne dersiniz ? böyle bir hikaye yazabilir misiniz ?

    ReplyDelete
    Replies
    1. AnonymousFebruary 23, 2018 at 9:02 PM

      Şimdi, içimi dökmek ve haykırmak istiyorum,Sevan Nişanyan'dan Ermeni olmaz ve Nişanyan Ermeni güdülere sahip biri değil,Genetik olarak bile beyaz ve Aryan Orijinal bir Ermeni değil bir kere,İkincisi yüzlerce Arap ve soyu başka milletlerden kavimlere dayanan İnsanlar Ermeni kilisesine kayıt yaptırıp Ermenice isimler alıp Ermenice öğrendiler ve Tarihe Ermeniler olarak geçtiler.

      Sevan Nişanyan'da Genetik ve karakter yönden Semitik'lik mevcut örneğin; Sevan Nişanyan'ın için de Batı karşıtlığı üstü örtülü bir şekilde var olmaktadır hem de uç derecede.

      Bir batı karşıtlığıda Selanikliler'de mevcut neden acaba.

      Şaka şaka !!! :))

      Her Şaka gerçeklik taşır :)))

      Delete
    2. AnonymousFebruary 25, 2018 at 5:53 PM

      imkansızların mümkün olduğu çağda imkansız bir dahi, Sevan efendi.
      Sokrates, Nietzsche gibi insanları eski Tanrılarından soğutmakla vazifeli.
      Arap ermeni yahut musevi
      değil ki önemli
      Çok iyi Türkçe düşünebilen ve konuşabilen bir dahi.
      Çüşş yani :)

      Delete
    3. AnonymousMarch 1, 2018 at 9:29 AM

      Üstinsan'ı çağrıştıran sayın Nişanyan, son insan geldi mi, geliyor mu, gelecek mi, lütfen bir yorum yapar mısınız ?

      "Yeryüzü küçüldü ve her şeyi küçülten son insan hoplayıp zıplıyor üzerinde.
      Son insan en uzun süre yaşayandır, soyu kurutulamaz onun, toprak piresi gibidir de;
      “Biz mutluluğu bulduk” –der son insanlar ve göz kırparlar birbirlerine.

      Terk ettiler yaşamanın zor olduğu yöreleri: çünkü ısı gerek insana.
      İnsan hala sever komşusunu ve sürtüşür onunla: çünkü sıcaklık gerek insana.
      Kuşkulanmaya günahkarlık gözüyle bakar son insanlar ve hasta olmaya:
      temkinli olurlar, insanlara yahut taşlara takılıp tökezleyen budaladır hala.

      Ara sıra bir tutam zehir. Hoş rüyalar gördürür.
      Ve sonunda fazlaca zehir, rahatlık içinde öldürür.

      Çalışırlar daha, çünkü çalışmak eğlencelidir hala.
      Eğlenceden bitkin düşmemek için de önlem alırlar ama.

      Artık yoksul ya da zengin olunmaz. Zahmet vericidir ikisi de.
      Kim yönetmek ister ki artık ? İtaat etmek isteyen kim ? Zahmetlidir ikisi de.

      Bir sürü ki çobansız! Herkes aynı şeyi ister,
      Herkes aynıdır, kim başka türlü hisseder, tımarhaneye gönüllü gider.
      En akıllıları göz kırparlar ve “Eskiden tüm dünya deliydi” der.

      Kurnazdırlar ve bilirler tüm olup biteni:
      bu yüzden bitmek bilmez alaycı sözleri.

      Hala dalaşırlar birbirleriyle, ama uzlaşırlar çok geçmeden de
      Yoksa mahvolur mide.

      Gündüzün yaşanan küçük hazlar da vardır, geceleyin yaşananlar da
      Ama özen gösterilir sağlığa da.

      “biz mutluluğu bulduk” -der son insanlar ve göz kırparlar birbirlerine."

      Delete
  3. AnonymousFebruary 14, 2018 at 4:09 PM

    Sayin Nisanyan, AKP'nin iktidara gelmesinde liberal kesimin buyuk rolu olmustu. Bunlar uzun yillar Islamcilar mazlum, Tayyip amca demokrasi kahramani diye kafamizi utulediler. Islamciliktan bir nane olmayacagini bildikleri halde acimasizca propaganda yaptilar. Sonuc malum. Son birkac aydir farkedilir bir liberal gocu var. Bu konuda yazar misiniz?

    ReplyDelete
    Replies
    1. seymiNFebruary 16, 2018 at 7:33 PM

      Bir yalana sığınmayıp, bir umuda sarıldığımız için suçlu olduk.

      Delete
    2. UnknownFebruary 22, 2018 at 11:07 PM

      İslamcıdan ne umdun tam olarak Seymin ?

      Delete
  4. AnonymousFebruary 27, 2018 at 11:34 AM

    "bunlar ermeni ağzı değil güncel türkçe telaffuz" demişsiniz. oysa sizin ermenilerin 17. yüzyıl ağzını muhafaza edip 19. yüzyıldaki değişikliklerden geri durdukları yönündeki yorumunuzu da, 17. yüzyılda avrupa'da basılmış bir kitapta latince-türkçe diyalog örneklerinde "dualer" gibi kullanımlara rastladığımı da hatırlıyorum. bunları birleştirince, sanki ermeni harfli türkçe yazında güncel türkçe telaffuzdan ziyade ermeni ağzı yansıtılmış olabilir gibi geliyor bana.

    tabii benimki yüzeysel bir akıl yürütme, bu konuyu derinleştirir misiniz?

    ReplyDelete
    Replies
    1. AnonymousFebruary 28, 2018 at 11:45 AM

      bahsettiğim kitabı buldum, 16. yüzyıldanmış:

      https://books.google.com/books?id=sT1RAAAAcAAJ

      ilgi çekici bir kitap. dönemin türkçesinin latin harfleriyle yazıldığı ve latinceye çevrildiği pek çok örnek içeriyor.

      bu konuya dair iki üç satır da olsa bir not düşerseniz çok memnun olurum.

      Delete
    2. AnonymousFebruary 28, 2018 at 12:05 PM

      yanılmışım, o kitap da ilginç olmakla birlikte bahsini ettiğim kitap buymuş, 17. yüzyıldan:

      https://books.google.com.tr/books?id=OewOAAAAQAAJ

      Delete
  5. VedatMay 4, 2019 at 12:38 AM

    Rum harfleriyle basılan Türkçe eserlerin bibliyografisi var mıdır? Teşekkürler.

    ReplyDelete
  6. Özgün UçarSeptember 23, 2019 at 5:44 PM

    Neden Ermeni Harfli Türkçe'ye ihtiyaç duyulduğuna dair yorumunuz nedir? Dini kitaplar yoğunluklu olarak Ermeni Harfli Kürtçe yayınların da varlığını hatırlayarak.

    ReplyDelete

Subscribe to: Post Comments (Atom)