Frizlerden frizbiye

Almanya ile Hollanda’nın Kuzey Denizi kıyısında Friesland diye bir ülke vardır, bilir misiniz? Halkı Fris/Fries dili konuşur; daha doğrusu konuşurdu, şimdi bilen bir avuç insan kalmış. Aşağı Almancanın bir çeşididir, yapı itibariyle Eski Anglosaksoncaya en yakın dil olduğu söylenir. Bin yıl önce merak edip bir iki gün etüt etmiştim. Sonra 1982’de Manhattan’da 124. Sokaktaki evi paylaştığımız gazeteci arkadaşımız Jane Halsema’nın dedelerinin (soyadından anlaşılacağı üzere) Frieslandlı olduğunu öğrenip birkaç gün onun geyiğini yaptık.

Saterfriesisch: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.

Nordfriesisch (Mooringer Dialekt): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.

Westfriesisch: De jonge streake it famke om it kin en tute har op ’e wangen.

Niederdeutsch: De Jong strakel de Deern üm't Kinn un küss ehr up de Wangen.

Frisbie tipik bir Nors köy adı, yani Vikinglerin 9. yüzyılda İngiltere’yi istila ettikten sonra kurduğu ya da adlandırdığı köylerden. Britanya adalarında +bie veya +by ile biten yer adlarının hepsi öyledir. Adın anlamı “Fris köyü”. Leicestershire ilinde (yani Frisland’ın tam karşı yakasında) böyle bir köy varmış; şimdi yeri dahi unutulmuş. Köyün adını taşıyan bir aile 11. yüzyıldan beri İngiliz tapu kayıtlarında görülüyor. 1619 yılında ailenin bir üyesi Virginia kolonisine göçmüş, orada mezhep meselesinden başı sıkışınca Connecticut eyaletine taşınıp Branford kasabasına yerleşmiş, mebzul miktarda evlat sahibi olmuş. 1940’lara gelindiğinde Brandford’da çok sayıda Frisbie soyadlı aile ve bir adet Frisbie Pastanesi görülüyor.

Frisbie Pastanesinin tepsi çörekleri komşu New Haven kasabasındaki Yale Üniversitesinin öğrencileri arasında popülermiş diye anlatılıyor. Tepsi uçurma oyunu orada keşfedilmiş ya da geliştirilmiş olmalı. Fred Morrison adlı biri olayı ticari bir ürüne çevirmeyi akıl etmiş. Tasarladığı uçan tepsiyi 1957’de Kaliforniya’da Wham-o adlı şirkete satmış. Frisbee oyununu Amerikan gençliğinin alameti farikasına dönüştüren bu şirket.

Bizde 2000 yılından eski kaydını bulamadım. Ama 1970’lerde Schweppes’in frizbi hediye ettiğini söylüyorlar, ki hayal meyal hatırlıyorum galiba. Frisbee yerine frizbi yazımının tercih edilmesi, Türkçeye 1980-85’ten önce girmiş olduğunun işaretidir. O tarihten sonra gelse muhtemelen İngilizce yazım benimsenmiş olurdu.