Hintavrupa köyleri

İngiltere yer adlarının yaklaşık yarısı Angosaksonca, özellikle doğu kıyılarına yakın epey bir bölümü Norse yani Viking dilindedir. Kalanların bir kısmı adanın eski yerli halkı olan Brit (Gal) dillerinde, az bir bölümü de Roma egemenliği çağından miras Latincedir. Ayrıca 1066’daki Norman fethinden sonra verilmiş Fransızca adlar bulunur. MS 400-800 yıllarında adadan Latince bilgisi tamamen silindiğinden, Latince adlar ağır deformasyona uğrayıp neredeyse tanınmaz hale gelmiştir. Buna karşılık Fransızca adlar seçkin sınıf kültürüne ait olduğundan çoğunlukla orijinal yazım ve telaffuzlarını korurlar.

Anglosaksonca ile Norse dili birbiriyle akraba Germen dilleridir, fakat aralarında telaffuz ve kelime hazinesi açılarından ciddi farklar vardır. Örneğin “köy” anlamına gelen sözcük Anglosaksonca wîk, Eski Norse dilinin Dan lehçesinde by şeklini alır. İkisi aynı sözcüğün farklı sesletimleridir. İlki İngiliz ağzında sonseste sızıcılaşarak wikh halini almıştır; yer adlarında genellikle +wich yazılır: Greenwich, Norwich, Sandwich, Bromwich, Ipswich vb. İkincisi +bie veya +by şeklinde görülür: Grimsby, Derby, Rugby, Corby, Lockerbie vb. Bu yer adlarının haritasını çıkararak Ortaçağdaki Viking yayılım alanını belirlemek mümkündür.

Her iki sözcük Latince vîcus (/uikus/) ile aynı Hintavrupa köküne aittir. Sözcük esasen “klan, kabile” ve “kabile yerleşimi” anlamındadır. Türkçe tam karşılığı sanırım oba olur. Klasik devir Latincesinde “mahalle” daha doğrusu “kentte bir klan veya hanedanın egemen olduğu bölme” anlamını kazanmıştır. Fransızca voisin “komşu” ve İngilizce vicinity “komşu konutlardan oluşan yerleşim alanı, mahalle” bu Latince sözcükten türemiştir. Latince villa arkaik dilde yazılı örnekleri olan vîc-sla biçiminden evrilmiştir, “bir hane ile taallukatından oluşan yapı kompleksi, çiftlik, mezra” demektir. Zamanla “köy” anlamını da kazanmıştır. Bkz. İng/Fr village “köylük yer, köy”.  

Yunancada /w/ sesi, MÖ 8.-7. yüzyıllarda eriyip kaybolurken, izleyen sesliyi /o/ya dönüştürür. Bu yüzden arkaik weikos sözcüğü klasik dilde oîkos biçimini alır. Esasen “bir klan veya aşiretin yerleşimi” demek iken “aile evi, hane” anlamını kazanmıştır. Oiko-nomía “hane yönetimi” demektir, Fransızca üzerinden dilimize ekonomi olarak gelmiştir. Modern Helencede oiko-génia “aile”, par-oikía “bir yerel kiliseye bağlı cemaat, mahalle” demektir.

Sanskritçe viś “hane, konak” aynı sözcüktür, zira final /k/ sesi Hintçede daima ś, Eski İrancada daima s şeklini alır. Viś-páti “hane reisi” Hintçede halen “muhtar” anlamında kullanılır diyorlar.