Anadolu'da gezintiler: Falanlı, Filanlı

Yer adının arkasında +lı/+lu görürsek kesin Türkçe olduğuna hükmediyoruz: Abalı, Akçalı, Hocalu, Kamışlu, Şeyhanlı, Eskiziraatlı, Eşekli, Asakirlü, Kürtkozlu.... Gövdenin anlamını çözemesek de muhtemelen öyledir diyoruz. Bazısını biraz zorlandıktan sonra çözüyoruz: Hacallı < Hacıalili, Uruşlu < Oruçlu, Homburlu < Ambarlı, Mamatlı < Mahmutlu, Bekilli < Bekirli, İncilli < İncirli, Hacamatlı < Hacıahmetli... Bazısını çözemiyoruz, gene de Türkçe olmalı diyoruz: Afanlı, Sondullu, Sortullu, Cikcilli, Gadeyimli, Çötelli, Ürkütlü.... Bazısının gövdesi yabancı dilde olsa da sonuçta eki varsa Türkçe sayıyoruz: Sasallı, Nifli, Aparlı. Bazılarında yanılıyoruz, ama onlar çok az: Erikli (Yun. İraklí), Sergili (Kürd. Sergelî “derebaşı”), Germili (Erm. Garmıri “kızıl”), Küfürlü (Sür. Kefer Lô)...   

Aynı şekilde eğer ismin sonu +ud ile bitiyorsa yüzde doksan küsur Ermenicedir diyebiliyoruz. Modern telaffuzda bunların çoğu +ut ve hatta bazen +ot olmuş olabiliyor. Ama Osmanlıca kaynaklara ya da Richard Kiepert’in 1890-1914 arası yaptığı enfes Türkiye paftalarına bakınca +ud yazımını buluyoruz.

+ud ve +ut ile biten (Türkçe hariç) yer adları

Bugünkü haritamızda 1960-öncesi itibariye adı +ud veya +ut ile biten yer adlarını görüyoruz. Şüphesiz Türkçe olanları (Alpağut, Yukarımahmud, Karaamud, Palamut, Hacıdavud, Emrud [=armut]...) dahil etmedim. Onlardan başka dokuz tane eledim. Süryanice çoğul eki +ut olduğunu tahmin ettiğim üç tane (Mardin Dargeçit Bâmezrut, Bâşrut vs.). Göle, Şavşat ve Artvin’de dört tane Sinkot/Signot. Bunlar acaba Sıngud (“mantarlı”) olabilir mi diye düşündüm, ama sanırım değil, Gürcüce olacak. Kars’ta iki tane Zavod/Zavut, Ruslardan kalma, “fabrika” anlamında. Toplam dokuz.

Geriye kalan 83 taneyi haritada görüyoruz. Olağanüstü bir grafik değil mi? Zonguldak Devrek’te tek başına duran yer Manzut (Yeşilöz), nedir ve necedir bir fikrim yok.

Aşağıda o yerlerin (biraz eksikli) listesi. İkinci kolonda adın Ermenice anlamı, üçüncü kolonda bugünkü resmi adı. Tek başına soru işareti “bilmiyorum” demek, yorumun yanında soru işareti “emin değilim” demek. x harfi her zaman 'kh' yani 'sert h' dedikleri ard damak sesi.

Ağdınud                                 “gübreli”?              Ağın Altınayva

Ağpırud                                 “pınarlı”                 Kiğı Duranlar

Avzud                                     “kumlu”                  Muş Hasköy Büvetli

Axud                                      ? [belki Oğud]       Yusufeli Gümüşözü

Cağud                                    ? [belki Cığud]       Sason Kayadüzü, Nizip Tatlıcak

Cığud                                     “dallı”                     Gümüşhane Keçikaya

Çırmud                                  ?[1]                          Aşkale Yaylımlı

Dantsud                                “armutlu”                Aşkale Demirkıran, Ardanuç Aydın, Bayburt                        Buğdaylı, Bingöl İkizgöl, Köse Oylumdere,                          Aydıntepe Yazlık

Gağnud                                 “meşeli”                 Tunceli Tüllük, Solhan Gelintepe, İmranlı Ekincik,           Aşkale Demirkıran, Divriği Derimli, Karakoçan                 Yeşilbelen

Gangarud                              “kengerli”              İliç Sularbaşı

Gargarud                              “höyüklü”?            Karaçoban Binpınar, Varto Sazlıca

Gersud/Gersınud                 “kirazlı”                  Şiran Kulaca, Pülümür Ardıçlı, belki Bitlis Kınalı

Hasgud                                  “ekinli”                   Kozluk Parmakkapı

Hoğud                                   “topraklı”               Kemah Uluçınar

Hunud                                    “kızılcıklı”             İspir Çamlıkaya, Adıyaman Cumhuriyet

Ingzud                                   “cevizli”                  Maraş Üngüt

Kalaşud                                 ?                              Olur Filizli

Kındığud/Kondolud             ?                               Karayazı Duatepe, Bayburt Dağçatı

Manışgud                              “menekşeli”           Sason mezra, Kemaliye Balkırı

Moxud/Moxrud/ Moxırgud  ?                             İspir Karakale, İliç Elmacık, Halfeti Gürkuyu

Nşenud                                  “bademli”              İspir Bademli

Oğud/Oğnud/Oğnovud          “üzümlü”            Erdemli Çamlı, Hafik Çınarlı, Narman Ergazi,                      Karlıova Göynük

Oşud                                      ?                             Mutki Balkaya, Ardanuç Tosunlu

Pançırud                                “pancarlı”              Şenkaya İnceçay

Pernagud                              “ürünlü”                 Tuzluca Gaziler

Pırud                                      ?[2]                        Malatya Kale Kıyıcak, Kahta Belenli, Selim                                                                                               Söğütlü

Poğnud                                  “turplu”?[3]            Mutki mezra

Pşud                                       “dikenli”                Sason Erikli

Salud/Salorud                      “erikli”                    Araklı Erikli, Göle Dereyolu, Kemah Dedeoğlu

Sıxtorud                                “sarmısaklı”           Tortum Doruklu

Tamrud                                 “hurmalı”               Oltu Şendurak

Teğud/Teğnud                     “karaağaçlı”[4]        Ahlat Taşharman, İliç Turgutlu, Bulanık Balotu

Tsitavud/Tsıtağud                 “zeytinli”?              Horasan Bahçe, Çaldıran Toprakseven

Urud                                      “söğütlü”               Oltu Çayüstü, Göle Bellitepe

Vartenud                               “gülağaçlı”             Şenkaya Aktaş

Xaşud/Xaşnud                      “naneli”?[5]            Tortum Meydanlar

Xıntsorud                              “elmalı”                  Hizan Tatlısu, Erzurum Ilıca Elmalı, Tuzluca Elmalık

Yeğeknud                              “sazlı”                     Tuzluca Kamışlı

---

[1] Belki ջրմուտ “su-giren”, suyun girdiği yer. +ud değil mud.

[2] Acaryan 4.531, փռենի: tenacium balsamita (naneye benzer bir bitki, Türkçe marsama/varsama).

[3] Acaryan 1.464, բող esasen “her türlü bitki, ot”, ikincil olarak “köklü bitki, turp” veya Türkçede şeytantersi denilen ferula assafoetida bitkisi.

[4] Acaryan 2.171, թեղ, թեղենի: Ulmus.

[5] Acaryan 2.332, խաշ: mentha pulegium.