Tuesday, May 29, 2018

Anadolu'da gezintiler: Buçukuncu millet

Geçen gün Finike’nin Zengerler mahallesinden söz ettik. Varyasyonlarını da sayalım. Osmanlıca resmi işlemlerde hep kullanılan +ân çoğul ekiyle Zengerân ve kestirme şekli Zengân (Karaman Başharman [Zengiran], Konyaereğli Zengen, Konya Sarayönü Özkent [Zengen], Mardin Dargeçit Karabayır [Zengân]), tekil hali Zengi (Kadınhanı/Sarayönü Bakırpınar, Sivas Zengi), küçüğü Zengicek (Altınekin Koçyaka).
Anadolu ağızlarında z – c – ç sesleri geçişkenlik gösterir. Dolayısıyla Çenger, Çengerli, Çengerler, Çingerler (Bergama Akçenger, Lüleburgaz Çengerli/Çengelli, Babaeski Çengerli, Manavgat Çenger, Fethiye Çenger, Şarköy Çengârlı/Çengelli, Güdül Kavaközü [Cimder]); Cingir, Cingirli, Cingeran (Ergani Çakartaş, Haymana Cingirli, Keşap Yolbaşı). R’nin L’ye dönüşmesi standarttır; hele RL ikilisi olunca hiç şaşmaz. O halde: Çengel, Çengeller, Çengelli (Amasya Çengelkayı, Eflani Çengeller, Kastamonu-Pınarbaşı Çengel, Torbalı Çengele, Yalova Sugören, Geyve Çengel, Giresun Dereli Çengelköy, Gölpazarı Çengeller, Akyazı Çengeller, Karabük Çengeller, Oltu Çengelli, Alaplı Çengelli, Torul Çengelli, Çorlu Çukurçengel), Cingil (Sungurlu Cingiller), Çingil ( Haymana Evci), hatta Çıngıl (Şereflikoçhisar Çıngıl). Aynı ekipten Çinge (Bandırma Çinge, Balıkesir merkez Çinge, Soma Cenkyeri, Gediz Yeşilçay, Divriği Morçinge), Çingeyli (Kırıkkale-Delice Meşeyayla). Hatta Lazcası bile var sanırım, “Çinge yurdu” anlamında Çingit (Rize-Pazar Uğrak).
Bu kadar deforme edildiğine göre unutulması ya da anlaşılmaması tercih edilen bir isim olmalı diyoruz. Hatta Üzengili, Zenginler, Çiniler, Çine gibi, kökü ve mantığı açık olmayan başka yer adlarını da bu açıdan kuşkuyla karşılıyoruz. Maksat komşu köylerin laf sokmasını önlemek ya da çocuğunun kasabadaki okulda dayak yememesini sağlamak ise, aslını unutturmaya çalışmaz mısın? Hatta Sarayönü Büyükzengi köyü sakinleri gibi, “atalarımız Oğuzların Avşar boyundandı” diye internete kurtlu bayraklı canhıraş yazılar yazdırmaz mısın?
*
Araplı yer adlarının dağılımında yine kuşkuculuk peşimizi bırakmıyor. Araplı, Araplar, Arapoğlu, Arapçiftliği, Arapuşağı, Arapören, Arapdere, Arapköy ve emsallerinden 1960-öncesi Türkiye’de doksan tane kadar varmış; etnik nitelikli adlar tasvip edilmez olunca geriye beş altı tane kalmış. Bunlardan Adana, Hatay, Antep ve Urfa illerindeki bir düzine kadarı gerçek Araplarla ilgili olabilir; bilmiyorum.  Öbürlerinin dağılımı – Tokat’tan batıya, Marmara bölgesi, Trakya, Ege sahilleri – başka şey düşündürüyor. Afrika zencileri veya Mısırlı toprak işçileri olabilir mi? Belki. Beş tane Arapçiftliği buna işaret ediyor olabilir. Diğer bir bölümünün ise sakinlerinin esmer teninden ötürü “Arap” lakabına layık görüldüklerini düşünmek çok yanlış olmaz.

5 comments:

  1. Gediz Çayçinge, şimdi Yeşilçay. Bir de Çinge Işıkları adında eski Alevi Türkmen köyü var. Işık, Işıklar ve Işık taifesi hakkında bildiklerinizi yazarsanız memnun kalırım.

    ReplyDelete
  2. Mobilden herhangi bir browser ile Nisanyanmap.com'a girdiğimde artık harita gözükmüyor ve dolayısıyle harita üzerinde gezinerek yer adlarına da bakamıyorum. Daha birkaç hafta önce yoktu böyle bir problem. Düzeltirseniz çok memnun olurum.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Cache'ı temizleyip bir daha deneyin. Sonunda gelecektir. GoogleMaps'in API key politikası değişti ondan böyle; gereken işlemi yapıldı, yakında düzelir.

      Delete
  3. Hocam son günlerde neredeyse her gün bir yazi giriyorsunuz, zevkten dört köşeyiz, sizi seviyoruz.

    ReplyDelete
  4. Sevan Üstadım; Pazar uğrak "Çingit" köyü ile ilgili bir Teorim var. Burası Bir Hemşin köyü tamam ama ve fakat ne malum Orta çağda Amatuniler ile gelen O, 12 bin kişilik çok kalabalık orandaki Hemşinli Ermeni kimseler ile beraber Hay Poşaları'nın gelip yerleşmediği??? buyurun buradan yaksın herkes! Teorimi kimse yalanlayamaz tarihsel iz sürdüm çünkü mantık yürüttüm,Başka açıklaması olamaz! varsa olan açıklasın!

    Üstadım,Trabzon'a Antik çağlar da İranlı küçük grup yerleşimcilerin gelip yerleştiğini okumuştum bir yerler de.sizin bilginiz var mı?

    ReplyDelete