Saturday, April 15, 2017

3 Mart 1924'te neler oldu? (1 - 2 - 3)

O gün çıkarılan üç yasayla cumhuriyet rejiminin rengi, şekli, rotası belirginlik kazandı. Yapılanları beş madde altında ele alacağız. Önce  halifelik ve hanedan, sonra şer’i kurumların kaldırılması, en son eğitimin birleştirilmesi.
3 Martta yazıyoruz ama bakalım bloga ne zaman yetişir.
1. Halifelik
Halifelik lağv edildi.
Pratikte bir anlamı olmayan boş bir unvandı. Atatürk’ün Nutuk’ta kullandığı ifadeyle “medlulü [yani delalet ettiği şey] kalmamış manasız bir lafz” idi. Saltanat kaldırılınca bir tür teselli armağanı olarak düşünüldü. Gazi'nin gitgide tehlikeli hal alan diktatörlük eğilimine karşı emniyet freni olarak görenler vardı. Nitekim 29 Ekimde kişisel rejimin ilanından sonra, aralarında eski ittihatçıların ve Milli Mücadele önderlerinin bulunduğu muhalifler, Dolmabahçe sarayında fiilen ev hapsinde yaşayan halifenin etrafında birikmeye başladılar. Belki yaşlı Abdülmecit Efendi olmasa da, genç ve karizmatik oğlu Ömer Faruk Efendinin siyasette dengeleyici bir rol oynayabileceğini umdular.
Hiçbir diktatör ikinci bir iktidar odağına tahammül edemez. En nominal, en yetkisiz odak dahi diktatörün tırmanıcı iktidarına karşı zamanı geldiğinde bir muhalefet merkezine dönüşebilir. [Bkz. Abdullah Gül sendromu] Halife, diktatör için tehditti. Giderildi. İslam mislam? Onlar hikâye, Halifenin dini bir yetkisi yoktu; İslami sembolizm kolayca nötralize edilebilecek nitelikteydi. Japon imparatoru Şinto dininde tanrı sayılır; İngiltere kraliçesi Anglikan kilisesinin başıdır. Var mı bir sakıncası?
Kaldı ki vaktiyle halifenin siyasi yetkisi varken de İslam aleminde kayda değer bir etkisi görülmemişti. 1914’te cihadı ekber ilan edince ne oldu? Osmanlı sınırları dışında duyan olmadı. Mısır müftüleri “batıldır” diye fetva verdiler. Sözde Osmanlı tebaası olan Mekke Şerifi “sen değilsin asıl ben halifeyim” deyip ayaklandı.
Son halife, ayrıca, cumhurbaşkanı ve etrafındakilerin çoğundan daha “laik” ve Batı görgüsüne sahip bir zattı. Ressamdı. Sürgün edilince Paris’e gitti, yirmi yıl orada resim yaparak yaşadı. Ara sıra Fransız Riviera'sındaki torunlarını ziyaret etti.
2. Hanedan
Osmanlı ailesinin üç yüz küsur üyesi sınır dışı edildi. Acıklı bir olaydı, ama sanırım kaçınılmazdı. Düşen hanedanlar şansları varsa sınır dışı edilir. Şansları yoksa başlarına Rus hanedanının başına gelenler gelir, daha fena.
Ayrıca Boğaz kıyısında Beşiktaş’tan Kuruçeşme’ye kadar gerdanlık gibi dizili hanedan mülkleri meselesi vardı. Aileyi başından atmasan onları kime nasıl peşkeş çekeceksin? Reina’sından tut Galatasaray Adasına kadar o mülklerin 20. yy’daki tarihini izle, zaten Cumhuriyet rejimi hakkında başka bir şey bilmene gerek kalmaz.
3. Evkaf ve Şeriye
Evkaf ve Umuru Şeriye Vekâleti  1920 veya 1921'de  Şeyhülislamlık makamı yerine ikame edilmişti. 3 Mart 1924'te çıkarılan 429 sayılı yasayla lağv edildi, yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu. Daha çok simgesel bir adım gibi duruyor. Belki DİB'in siyasi inisyatif hakkı olmayan bir bürokratik daire olması hedeflendi. Sonuçta o hedefe varılamadı. Bakanlıktan farksız bir teşkilat kuruldu.
Ama o yasada asıl önemli olan madde bu değil, başkasıdır.
4. Şer'i hukuk
Tam metni elimde değil; o madde, özetle, Türkiye'de kişisel hukuka ilişkin yasama ve yürütme yetkisinin münhasıran TBMM ve hükümete ait olduğunu söyler. [“Birinci madde: Türkiye Cumhuriyetinde muamelâtı nasa dair olan ahkâmın teşri ve infazı Türkiye Büyük Millet Meclisi ile onun teşkil ettiği Hükümete ait olup...”] Yani: İslam hukuku lağv edilmiştir, bundan böyle hukuki bir referans olarak ileri sürülemez. Filan yasa Kuran ayetine yahut İmam-ı Azamın içtihadına aykırı mıymış? Eh, uğurlar olsun, umurumuzdaydı sanki!
Prensipte büyük bir devrimdir. Önceki seksen beş yılda adım adım hayata geçirilmişti gerçi, ama gene de bu berraklıkta formüle edilmesi cesur adımdır. İslam ülkeleri tarihinde -- belki Sovyet cumhuriyetleri dışında -- bir ilktir; halâ da benzeri azdır. Alkışlamak gerekir. Yaşatılabilse ve kamu vicdanında yer etmesi sağlanabilse bugün bambaşka bir ülkede, hatta bambaşka bir dünyada yaşıyor olurduk. Olmadı, başka mevzu.
Prensipte böyle. Şimdi pratiğe bakalım.
Pratikte İslam hukuku birçok alanda çoktan yürürlükten kaldırılmıştı. En can alıcı mesele olan zimmi hukuku, yani gayrimüslimlerin statüsü alanında Kuran'a ve hadise dayalı hukuki düzen, 1839 ve 1856 fermanlarıyla tarihe karışmıştı. Ceza hukukunda şer'i hükümlerin geçerliliği zaten öteden beri muğlaktı. 1840 ve 50'lerdeki ceza kanunnameleri ile büsbütün kaldırıldı, Fransa'dan ceza ve ceza muhakemeleri usul yasaları ithal edildi. Özel hukuk alanında dahi İslami statüko çoktan sarsılmıştı. Mesela İslam hukukunun yerleşik kurumlarından olan kölelik ve cariyelik, 1840'lardan itibaren peyderpey yasa dışı ilan edildiler. 1850 ve 60'larda çıkarılan yasalarla, İslam hukukunda yeri olmayan faiz, kambiyo senedi, anonim şirket, kamu tüzel kişiliği, belediye gibi kavram ve kurumlar benimsendi.
1924'te geriye ne kalmıştı? Adı üstünde, evkaf ve umuru şer'iye kalmıştı. Evkaf, yani vakıflar; vakfedilmiş mülklerin yönetimi ve özellikle satılabilirliği. Umuru şer'iye, yani özel hukuk işleri; nikâh, miras, velayet, vesayet, nafaka, borçlar, basit ortaklıklar vb.
Şer'i hukukun bu alanlardaki temel işlevi, özel mülkiyeti olağanüstü muğlak, içinden çıkılmaz bir içtihatlar, yorumlar, kıyaslar ve fetvalar labirenti içine hapsetmekti. Lağvedilmesi özel mülkiyetin yolunu açtı. Ekonomik değerlerin paraya çevrilmesi sürecini hızlandırdı. Şark mahallesinin eciş bücüş sokaklarına buldozer sokma etkisi yaptı. 1924 reformunun ve onun ayak izlerinden giden 1926 Medeni Kanununun net sonucu budur. Gerisi detay.
İyi bir şey miydi? İyiydi sanırım. Bilmiyorum. Belki de kaçınılmazdı. Ucunun TOKİ konutlarına kadar dayandığını düşünsen yine de iyiydi diyebilir misin? Bilmem. Modern dünya iyi midir diye soruyorsun. Ne bileyim?
Mülkiyetin serbestleşmesi bir bakıma 8. Henry'nin İngiltere'de kilise mülklerine el koyması ayarında bir olaydı. Orada yüz yılda dünyanın en dinamik ekonomisini doğurdu. Burada belki yeterince güçlü bir kapitalist iradeden beslenmediği için kısa zamanda tıkandı; halkçılık, garibancılık, gelenekçilik ve bürokrasiden oluşan bir batakta yavaşça boğuldu. (Ancak 1980'lerde Özal'ın, 2000'lerde şimdikilerin çabalarıyla - çok geç - yeniden kıpırdayabildi.) İyi mi oldu, kötü mü? Tartışalım bir ara.
*
Şer'i hukukun lağvının ikinci bir sonucuna da değinelim. İslam hukuku korunduğu sürece gayrimüslimler ve ülkedeki yabancılar için ikinci bir özel hukuk sistemine, dolayısıyla ikili yargıya, ikili hukuk eğitimine vb. gerek vardı. Bu ikinci sistemin hamiliğini ise, kaçınılmaz bir şekilde, Batılı devletler üstlenmişti, Lozan antlaşması altında da üstlenmeye devam edecekti. İslam hukukunun lağvı ve tekli sisteme geçilmesi bu zorunluluğu  ortadan kaldırdı. Kapitülasyon adı verilen uluslararası hukuki güvenceler ismen 1914'te ve 1923'te iptal edilmişti. Gerçek anlamda ancak 1924 ve 1926 hukuk reformlarıyla tasfiye edildiler.
*
Ya çok eşlilik, ''islam hukuku'' deyince feminist kardeşlerimizin ilk aklına gelen konu?
Öyle görünüyor ki çok eşlilik Fırat'ın batısında hiçbir zaman yaygın bir kurum olmamıştı. Fırat'ın doğusunda ise 1924'ten sonra azaldığına dair hiçbir belirti yok. Olsa olsa ikinci ve sonraki eşlerin hukuki güvenceleri yok edilmiş oldu; miras, nafaka ve velayet hakları kim vurduya gitti. Doğu illerinde medrese kurumunun tüm baskılara rağmen varlığını sürdürmesine yol açan etkenlerden biri de belki buydu. Reel dünyada bir sosyal kurum varsa, onun hukukunu öğretenler de elbette olacak.
Ayrıca, linç etmek istiyorsan et buyur, ama önce beş dakika düşün: Eşcinsel evliliğin, "sivil beraberlik" statüsünün kaçınılmaz hale geldiği bugünün dünyasında, İslam hukukunun belki de tek işe yarar maddesi hangisiydi sence?
5. Tevhid-i Tedrisat
Aynı gün çıkarılan 430 sayılı yasayla Türkiye'de eğitim tekeli devlete verildi. Devletten izinsiz her türlü eğitim ve öğretim faaliyeti hapislik suç sayıldı. Resmi okulların yanında bir tür paralel ve informel eğitim ağı olarak çalışan medreseler ve cami mektepleri kapatıldı.
O tarihte kime sorsan doğru adımdı. Türk elitleri bu konuda tam mutabakat içindeydiler. Belki gerçekten mutabık oldukları tek konu buydu: eğitim şart! Batı dünyasında ilerici düşünce aynı yöndeydi. Devletin görevi halkı aydınlatmak; herkese eşit ve modern eğitim; evrensel okuryazarlık; cehaletin sonu. Kim bunlara hayır diyebilir?
Bugünden geriye bakınca sonuç farklı görünüyor. Eğitim birliğinin sonucu Türkiye'de iyi olmadı. O çapta bir işin altından kalkacak kadro ve altyapı yoktu; zamanla da oluşmadı. Eğitim cehaleti yenecekken cehalet eğitimi yuttu. Geriye cahillik batağında boğulmuş bir toplum kaldı. Esasen 1920'lerin dünyasına devlet memuru yetiştirmek için tasarlanmış bir sistemdi. Hep öyle kaldı. ''Türküm doğruyum'' diye haykırmayı ''çağdaş uygarlık'' zanneden zihniyet eskiyince, yerini 7. yy'daki birtakım aşiret kavgalarını ''dünya tarihi'' sanan ideolojiye terk etti.
Bugün etrafımıza baktığımızda yönetici kadroları tükenmiş, kültür eliti darmadağın olmuş bir ülke görüyorsak, asıl nedeni eğitimi devletin bürokratik tekeline alan o yasadır demek çok yanlış olmaz.
Öbür türlü ne olabilirdi? Bu sorunun cevabı zor. Bir toplum, inandırıcı görünen gerekçelerle ve oy birliği ile kendini uçurumdan atmaya karar vermişse alternatifleri nasıl düşünebilirsin?
Eğitim birliğinin net iki veya üç sonucunu görüyoruz. Hatta belki dört.
Birincisi elit eğitimini devlet kontrolüne alma teşebbüsüdür. Başarılı olamamış, ama elit eğitim kurumlarını dumura uğratıp köreltmeyi başarmıştır. O tarihte toplumun kültürel seçkinleri bir avuç yabancı okul ile onları taklit eden yarım düzine özel okulun ürünüydü; şimdi de öyle. O okullar vatan-millet sosuna bulanmış bir kamu faşizminin cenderesine alınmasa, serpilip büyümelerine izin verilse, şimdi nerede olurduk?
İkincisi geleneksel sivil eğitim kurumlarının yok edilmesidir. 19. yy'da modern tip kamu okullarının (rüşdiye, idadi ve sultanilerin) kurulmasından sonra medrese eğitimi zaten marjinalleşmiş, toplumun en alt tabakalarına özgü bir alternatif seçilim yolu olarak kalmıştı. Tam rakamlar elimin altında değil, ama yanılmıyorsam medrese talebesi sayısı 1924'te devlet okullarındaki öğrencinin yarısı kadardı. O yapı korunsa ve belki bir miktar maddi destekle evrilmesine izin verilse, memleketin ortalama eğitim düzeyine katkısı ne olurdu? En azından medrese geleneğinin güçlü olduğu Kürt bölgesinde, bugünkü eğitsel faciadan daha iyi bir yerde olunurdu gibi geliyor bana. Belki bugün imam-hatip liseleri kisvesi altında kamu eğitimine sıçrayan ve sistemi tümüyle ele geçirip çökertme eğilimi gösteren problem daha farklı bir düzeyde tutulabilirdi.
Üçüncüsü tekelci zihniyetin kamu eğitimi bünyesinde yeni arayışların önünü kapatmasıdır. Özerk yapılanmalara daha açık bir yapı olsa, mesela Köy Enstitüleri gibi sıra dışı deneylerin yaşaması daha kolay olur muydu?
Son olarak, toplumun tamamını potansiyel devlet memuru olarak eğitmek yerine çeşitli topluluk ve kuruluşların mesleki eğitim kurumları işletmesi teşvik edilse, memleket bu derece korkunç bir beceri ve yetenek çürümesine uğrar mıydı? Askeri okullar Tevhidi Tedrisat Kanunu kapsamı dışındadır. Neden mesela tıbba, marangozluğa ya da şoförlük mesleğine aynı özgürlük tanınmadı? 23 Nisan şiiri okumayı bilen marangoz daha mı iyi oluyor?
2 Mart 1924 günü fikrimizi sorsalar, sen de, ey okur, ben de, herhalde ''bravo, eğitim şart'' derdik. Onun için şimdi ne desek boş. 1924'teki karar sahiplerinin bugünü öngörmelerini beklemek haksızlık olur.

Belki sadece düşünsek, ders alsak, bugün mutlak doğru gibi görünen fikirlerin yarın başka sonuç verebileceğini öğrensek, o da bir fayda.

25 yorum:


  1. Enteresan. Halbuki 3 Mart 1924 tarihi, Kemalist klik tarafından, Türkiye'de Laisitenin resmen başlangıcı addedilir. Türkiye üzerine uzun yıllar çalışmış Amerikalı bir tarih araştırmacısının lafı aklıma geldi: " Türkiye'de laisizm,(dünyadaki diğer örnekleriyle kıyas edildiğinde) hiçbir zaman Din ve Devlet'in separasyonu şeklinde gerçekleşmedi, fakat Din'in Devlet'in kontrolü altına alınmasıyla icra edildi"
    Bir de, başkasından duyduğum ve bana mantıklı gelen bir tez de şöyle:
    "Türkiye'de(Avrupa'nın aksine) Halk asla Cami'ye(Din Müessesesi) karşı gelmedi. Devlet, Cami'ye karşı çıktı. Dolayısıyla reformlar halkın isteğiyle değil her zaman Devlet'in iradesiyle tepeden inme usullerle yapıldı ve bu yüzden Halk tarafından benimsenmedi. Elbette bu realitede, geçmişte Laisizm'i benimsemiş GayriMüslim nüfusun ve daha sonra Sol'un Devlet eliyle imha edilmesinin de çok tesiri oldu.
    Yanıtla

    Yanıtlar



    1. Kesinlikle 2 teze de katılıyorum Hatta eş dost ile sohbetlerde dile getirdiğim vakidir.
    2. Şunu da söylemeliyim ki, Kemalizm'i (haklı olarak) her daim tenkit edip, Kemalizmin hilafeti ikame etmek için tesis ettiği Diyanet İşleri Başkanlığı'nı Sevan hocanın(şaşırtıcı olarak) tasvip etmesini ciddi bir enkoerans addediyorum.
    3. Avrupa'da laikliği talep eden halk değil "şirketler" olmuştur.
      Mesela Papa hala faize karşıdır.
      Ama faiz olmadan kapitalizm olmaz.
      Devlet ise haliyle vergiyi verenin yani "şirketlerin" tarafını tutmuş ve kitlelere laikliği / sekülariteyi tıpkı Türkiye'deki gibi "dayatmıştır".
      Laiklik / sekülarite batıdada "tepeden" devlet tarafından indirilmiştir.
      Türkiye'de ise laikliği / sekülariteyi talep edecek "şirket" olmadığı için bu "dayatma süreci" daha kaba saba olmuştur.
      Bunun dışında arada bir fark yoktur...

  2. Son halife Abdülmecid'in sakalının da takma olduğu, hatta bir gün torunu sakalını çekiştirirken düştüğü soylenir.

    Ayrıca, Ömer Faruk Efendi'nin annesinin gerçekte bir İngiliz kızı olduğu, onun doğuruken öldüğü, ve Abdülmecid Efendi'nin apar topar Çamlıca imamının kızıyla izdivaç edip, Sultan II. Abdülhamid'in bu işin üstünü kapattırdığı rivayetleri de mevcut. http://www.yakinplan.com/kose-yazilari/son-halife-abdulmecit-efendinin-ilk-esi-ingiliz-miydi
  3. Bu arada "Medlûl" ne güzel bir kelime, keşke tedavülden kalkmasaymış.
  4. Yalnız, Hanedan mensupları yurtdışına tehcir edildiklerinde ilk bir-iki sene çocuklarını orada okullara göndermiyorlar zira pek yakında Türkiye'de af ilan edileceği beklentisiyle yaşıyorlar. Umumiyetle halk da bu işin böyle devam edeceğine ihtimal vermiyor, "yeni Cumhuriyet idaresinin işleri şöyle iyice otursun sonrasında af çıkar, Hanedan geri döner, erkekler hemen dönemese bile kadınlarla çocuklar döner" nazarıyla bakıyorlar.
  5. Normalde hanedandan hak iddia eden, gelecekte rakip çıkan olmasın diye, tamamen kurşuna dizilip öldürülür. Bu Abdulmecid de şimdiki İslamistlere kıyasla İngiliz Entelektüeli gibi duruyor. Kızı Dürrüşehvar Sultan da Fransız aktrisleri gibi. Zaten İslam ve Arap dünyasında Halifeye bir önem vermiş olsalar, sürgünden sonra en azından adama sahip çıkarlamış.
  6. nisanyan hocaaa! Kogusunu hayira basmaya ikna edebildin miiii? yoksaaa, sapkani onune koymaya, yaptirdigin anit mezara layik olmaya davet ediyorum! selamlar, sevgiler.
  7. Sevan hocam yazi icin sagolun. Editorler, yazinin "-1" kisimini kaldirmissiniz ama yazinin geri kalaninin eklendigi yine de net degil. Geri kalani ne zaman diye bekliyordum, herhalde referandum var diye editorler mesgul diyordum, meger coktan girilmis. Tavsiyem basligi "3 Mart 1924'te neler oldu? 1-2-3" yada "3 Mart 1924'te neler oldu? (tamami)" gibi birsey yapin da anlasilsin... (Pardon, herseye de cok karisiyorum, hanim da cok sikayet ediyor.)
  8. Gerçekten çalışkan ve eğitimli kitle olan GayriMüslimler, taa II. Mahmud zamanından beri Müslüman devlete tarafından istenmedi ve elimine edildi. Buna binaen, Kemalistlerin elindeki geriden gelen devlet altyapısı zayıftı.

    Mesela İlber Ortaylı, II. Abdülhamid iktidarındaki çok sıkı sansür uygulamasını anlatırken şöyle der: "Aynı devirde Rusya'da da sansür vardı, fakat Rusya'daki sansür müessesesi üyeleri allame kimselerdi, bizdekilerse okuma-yazma bilme haricinde hiçbir kalifikasyonu olmayan zırcahil adamlardı."
  9. Güzel yazmış birkaç noktada reddettiğim yerler olsa da Sevan beyin mesleki eğitime parmak basması mühim Mesleki eğitimde dünyanın örnek aldığı ülke Almanya Meslek liseleri yokoldu Türkiyede
  10. Bedir Şafak24 Nisan 2017 12:28
    "Hiçbir diktatör ikinci bir iktidar odağına tahammül edemez" buyurmuşsun üstad. Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne nasıl tahammül etmiş. Serbest Fırka'yı neden kurdurmuş ? Çok partili denemenin neden önünü açmış ? Bu gibi daha bir çok soru gelmekte aklıma. Bir kere seküler cihette karar kılınınca Hilafet makamı boşa düşmüş oldu. Keşke Cumhuriyetin yaptığı gerçek hataları daha güzel izah etseydiniz. Mesela Hilafet yerine Diyanet'in ikame edilmesi gibi. Saygılar.

    Yanıtlar



    1. Aynı fikirdeyim
    2. sevan bey ne yanıt verir bilemem, ama ben kendimce birkaç söz etmek isterim bu konuda.

      tbmm'ye (bir iktidar odağı olarak) tahammül ettiğini nereden çıkarıyorsunuz? yani, tersinden söyleyelim, 1924-25'ten itibaren, ortada gerçek bir parlamento, yönetimde söz sahibi bir meclis olduğu kanaatini tam olarak nereden edindiniz? üzerinde "meclis" yazan bir tabelanın olduğu bir binanın ankara'da mevcut olmasından mı, yoksa bütçede mebus maaşı adı altında bir kalem olmasından mı? bunlar ortada bir meclis olduğu anlamına gelmez, eminim siz de biliyorsunuz.

      1910'ların başında türkiye'de irili ufaklı onlarca parti bulunduğunu da bildiğinizi sanıyorum. tamam, bunlardan güçlü olanların sayısı çok daha azdır, kabul. yine de, ittihat ve terakki ile hürriyet ve itilaf akla ilk gelenler, ahrar'ı ve sosyalist fırka'yı da çeşitlilik görünsün diye sayabiliriz. 1913-18 arasındaki baskı döneminin susukunluğu bir yana (enver tayfası da ikinci bir iktidar odağına tahammül edmeyengillerden ne de olsa), 1918'den sonra da partiler açılmaya, siyasetçiler kendince devlete/iktidara ortak olma çabası göstermeye, bu partileri destekleyen siyasî dergiler, gazeteler de basılmaya devam etmiş. 1908-13 ve 18-20 dönemleri bildiğiniz siyasî çekişmeler dönemidir türkiye'de.

      şimdi, 30 puanlık uzman sorusu. meclisli bir siyasî hayatın kaçınılmaz unsuru olan partileri kuran ve capcanlı bir çekişme ortamı yaratan bu siyasetçiler, sizce, 1920'lerde hangi nedenle partileşmemiş olabilirler? veya, iktidar partisinin yani chp'nin içinden çıkanlar tarafından 1924'te kurulmuş olan terakkiperver cumhuriyet fırkası, 1925'te tam olarak niçin kapanmış olabilir? sahi, gazete ve dergiler niye çıkmaya devam etmemiş?

      atatürkçü tayfanın tarihi 1919-20'den (ve samsun/ankara'dan) başlatma kandırmacası o kadar başarılı olmuş ki, sanki ülkede meclis 1920'de açılmış, çok partili siyaset ilk defa 1946/50'den itibaren yaşanmış gibi bir fikir var, neredeyse herkeste. aklı başında, biraz tarih filan da bilen kimileri bile "1950'de çok partili hayata geri dönüldüğünde" diye lafa başladığınızda şaşırıyor. ve siz de burada, sanki çok partili bir dönemden tek parti rejimine 1925'te geçilmemiş gibi, marifet olarak serbest fırka tiyatrosunu sayıyorsunuz. peki, sahi, serbest fırka niye kapanmış?

      hülasa, 1925-1950 arasında türkiye'de meclis olduğunu iddia etmeye devam edecekseniz, "meclis" kavramını nasıl tanımladığınızı öğrenmek isterim. benim bildiğim bir yöneticinin kendi kafasına göre yandaşlarından seçip oluşturduğu (istediğini kafasına göre azlettiği) kurullara, belki şûra veya konsey denebilir, ama meclis veya parlamento denmez.
    3. Cumhuriyetin ilanından bir gün önce mecliste silah çeken "Şundan eminim ki Cumhuriyet yarın ilan olunacak ama emin olmadığım kaçınızın kellesi burada olacak" sorusunu soran bir adam Mustafa Kemal. Uzmanlık sorunuz burada direk düşüyor zaten. Hiç bir şekilde tahammül etmesi de zaten planladığı işler çerçevesinde mümkün değildi. Sorular ?
      1) Halk seçimine gitseydi, Anadolu halkı padişahlığı hele ki halifeliği kaldırmasına izin verir miydi ?
      2) Cumhuriyeti mevcut parlamentodan geçirebilir miydi ?
      3) Kadınlara seçme ve seçilme hakkı başta olmak üzere bir çok hak verebilir miydi ?
      4) Seküler yani dünyevi bir düzenin adımlarını 1920 Türkiye'sinde milletle beraber atabilir miydi ?

      Benim itirazım şu Sevan Halifeliği lağvetmesini diktatöryel bir kaprise bağlamış. Bu yanlış bakış açısıdır. Halifeliğe sembolik olarak bile tahammülü yok. Seküler düzende yeri yok. O yüzden kaldırmış.

      Atatürk fani olduğunun bilincinde idi. Cumhuriyeti kime teslim edecekti ? Bu yüzdendir serbest fırka girişimi.
    4. ". . . tahammül etmesi de zaten planladığı işler çerçevesinde mümkün değildi."

      tamam, tarihte ne olduğu konusunda bu şekilde anlaşabilirsek, sizin (senin diyeyim artık) sorduğun türden esaslı sorulara geçebiliriz. benim bir önceki yorumumun bağlamı, bu sorulara atlamayı olanaksız kılıyordu.

      cumhuriyet/padişahlık tercihine senin atfettiğin önemi atfetmiyor olsam da, kadın hakları ve sekülerlik bence de gerekirse çoğunluğun iradesi hilafına topluma dayatılması uygun olan değerler. hatta bu ikisini de kısaltıp yalnızca sekülerlik diyebiliriz sanırım; türkiye toplumunda kadın hakları önündeki en büyük engel dinî dünya görüşü ve yaşam tarzı, nihayetinde.

      şimdi, muhtemelen anlaşamayacağımız noktaya gelelim. kemal paşa yalnızca hilafet türünden dinî odaklara (ve bu odakları destekleyen toplum kesimlerine) karşı bu katılığı göstermiş olsaydı, söylediğin gibi düşünebilirdik. yani bunun bir diktatörlük kaprisi değil, seküler bir toplumda yeri olmayan kurumlara karşı kaçınılmaz ve anlaşılır bir tahammülsüzlük olduğunu kabul edebilirdik.

      ne var ki, 1925 ertesinde ülkenin içine yuvarlandığı karanlığın ancak bir kısmını oluşturur, dinî gruplara uygulanan baskı. ülkede paşa'nın şu veya bu görüşüne muhalif olmanın, bunu açıkça dile getirmenin tümden yasaklanmasından bahsediyoruz. ya da bütün olası eleştirilerin, bir yüksek sofradaki günlük icazet mönüsüne tâbi olmasından.

      o yüzden, "milletle beraber adım atmak" gibi romantik (ve demagojik) bir idealden bahsetmek, daha doğrusu benim bundan bahsettiğimi ima etmek, ecnebilerin "false dilemma" (sahte ikilem?) dediği hataya düşmek oluyor, bence. paşa'nın ülkeyi ölüm sessizliğine mahkûm etmesinin tek alternatifi bulanık bir çoğunluğun ("milletin") kaprislerine teslim olması olmasa gerek.

      bu ikisinin arasında dengeli bir yol tutturmanın kolay bir şey olduğunu iddia etmiyorum. politika kolay bir şey değil zaten, sorduğun soruların ima ettiği politik gerilim de bugün dahi kolayca çözülecek bir gerilim değil - çözemiyoruz, işte. şurada şu yorumdaki tek iddiam, yerle yeksan edilen tek odağın hilafet olmadığı, dolayısıyla paşa'nın gücü tekelleştirme çabasının yalnızca sekülerlikle açıklanamayacak bir diktatörlük kaprisinin göstergelerinden biri olduğu fikrine (sevan bey'in fikrine yani) o kadar kolay karşı çıkılamayacağı.
    5. Mustafa Kemal dışındakiler demokrat mıydı?
      Türkiye'de kimse demokrat değildir.
      Sevan Nişanyan'da demokrat değildir.
      Oda mesela ulusalcılardan ulusalcı oldukları için "nefret eder".
      Ergenekon davasında ulusalcılar yönelik yapılan onca haksızlığa sesini çıkartmamıştır.
      Bu ülkede demokrat yok.
      O yüzden böyle bir ülkede Mustafa Kemal'i demokrat olmadığı için eleştirmek anlamsızdır.
      Üstelik evet Mustafa Kemal demokrat değildi.
      "Devrimciydi."
      Hangi devrimci demokrattı ki?
      Fransız devriminden sonra yaşan terörü biliyor olmalısınız.
      Kemalist dervimde yaşananlar Fransız devriminde yaşananara kıyasla hiçbirşeydir.


    6. Mustafa Kemal bir devrimcidir.
      O yüzden değerlendirilmesi gereken demokratlığı değil yaptığı devrimdir.
      Mesela "Fransız Devrimide" hiç "demokratik değildir" korkunç ve vahşi bir devlet terörü uygulanmıştır ama aynı Fransız devrimi Avrupa'daki aristokrasinin egemenliğini kırmada önemli bir rol oynamıştır.
      Üstelik yerle yeksan edilen tek odak dışında "hangi odak" vardı ki toplumda?
      Yani Mustafa Kemal istesede herhengi bir odağı yerle yeksan edemezdi.
      Toplumun ezici bir çoğunluğu dinsel hegemonyanın ağırlığı altında eziliyordu.
      Mustafa Kemal işte bu hegemonyayı kırmıştır...
  11. Bir de konseptleri iktisadi durum açısından düşünmek lazım. Yani sözümona kişi başına milli gelir seviyesi açısından düşük gelirli olan ülkelerde merkezilesme faydali olabilirken (örn. yapısal reformları gerçekleştirmek için, vergi gelirlerini arttırabilmek için, yatırım çekebilmek icin vesaire) orta gelir seviyesinde olan bir ülkede hatta orta gelir tuzağına takılmış bir ülkede cesitlendirme ve alternatif üretme iyi bir yönetim biçimi olabilir (inovasyon için). Tabi o dönemin koşullarını da hesaba katmak lazım malum dışa kapalı ülkeyiz. Aslında bu Diyanet işleri Başkanlığı, tek eğitim sistemi gibi yasalarin Özal döneminde kalkmasını beklerdim iktisadi gelisme evreleri açısından ama politik populizm gereği yapılmadı tabi. Şimdi tekil eğitim sistemini Zimbabwe ye getirirseniz faydasını görürsünüz ama Türkiye de 21. yy da hala bu merkezi eğitim sistemiyle devam etmek yerinde saymak demek.Tıpkı Zimbabwe de bisiklet sahibi olmanin bir aileye katkısı ile Tr deki bir aileye katkısının ölçülmesi gibi.
  12. *Garibancılık* nedir Sevan bey, köklü bir ideoloji midir, dünyada yaygın mıdır? Biraz açarsanız sevinirim.
  13. Yazarın bu ezikliği neden? Ne mutlu ki M.Kemal Atatürk ve kadrosu vardı yönetimde. Sayesinde Laik bir Cumhuriyetimiz oldu.


    Yanıtlar



    1. Keşke öyle olsaydı. Nişanyan'ın eski yıllardan beri söyleyegeldiği: "Laiklik yok ki elden gitsin!" Laisite Türkiye'ye hiçbir zaman uğramadı, sadece sureten birşey vardı, şimdi o da bitti. Ayrıca o inkılaplar tek Atatürk sayesinde mi realize oldular ve hakikaten Laisizme hizmet ettiler mi?.. Pek sanmıyorum.

      Hem ben TC'nin (aslen) Cumhuriyet olduğuna da inanmıyorum. Tek parti devrinde zaten değildi, sonra da olmadı, bugün de değil. İsmine cumhuriyet demekle öyle olmuyor. Bu hususta anlatılabilecek yığınla şey var, fakat sırf siyasi ithamlarla seçilmiş parlamenterlerin içeriye atılması bile TC'nin Cumhuriyet olmadığının göstergesi. Voltaire'in, Mukaddes Roma-Germen İmparatorluğu'nun tarifi gibi: "Ne mukaddesti, ne Romalıydı, ne de imparatorluktu; Yalnızca bir grup Germen devletçikleriydi o kadar"
  14. Hilafet ve hanedanlık kaldırıldı, cumhuriyet ve laik / seküler hukuk sistemi kabul edildi. Avrupa'nın uzun mücadeleler ve ödenen ağır bedeller sonucu 2000 senelik bir evrimle elde ettiklerini türkiye halkı 20 senede elde etti. Bunun nesini eleştiriyorsun? Üstelik elbette batılılaşma Osmanlı'da başladı. 3. Selim'e hatta daha eskiye kadar gider bu. Atatürk hiçbirşeyi yoktan var etmedi. Kemalist devrim 150 senelik niceliksel birikimin yarattığı niteliksel bir devrimdir. Bunları biliyor olman lazım Sevan. Liberalizm denen şey güçlünün zayıfı ezmesini meşrulaştırmaktan başka bir işe yaramaz. Liberaller hep şu temel sorunun üstünü örtmeye çalışıyor : Dünyada insan nüfusunun ezici bir çoğunluğu açlık sınırının altında yaşıyor içecek temiz su bile bulamıyor. Bir avuç insansa "refah toplumunun" keyfini sürüyor. Böyle korkunç bir adaletsizliğin olduğu bir dünyada "herşeyden önce" bu korkunç adaletsizliği tartışmamız gerekmez mi?

1 comment: