Söz özgürlüğü nedenmiş

Kim sever ben ve benim gibi düşünen makul insanların iğrenç, gerizekalı, muzır bulduğu aşağılık görüşlerin uluorta söylenmesini? Ben şahsen sevmem. Gebersin deyyuslar!

Bu bariz gerçeğe RAĞMEN ifade özgürlüğünün üstün bir değer olarak savunulması tarihsel olarak birkaç gerekçeye dayanır.

Bir: Yasaklamak milyonlarca kez denenmiş ve etkisizliği görülmüştür. Matbaanın icadından sonra o iş zorlaştı, internetin icadından sonra büsbütün hayal oldu. Burada yasaklarsın Kayman Adalarında çıkar, takma isimle çıkar, dedikodu kanalında haber olarak çıkar. Sen “bak yasakladık” diye kendini avuttuğunla kalırsın. Tek işe yarar yasak, zorbalığa her koşulda tapan aptal kitleler nazarında puan kazanırsın. “Oo bizim reis sağlam adam, gozünün yaşına baxmii.”

Pardon, bir işe daha yarar. Polis devletini güçlendirir. Bazı görüşlerin ifadesi yasaksa, yasağı uygulayan merci gerekir. “Hop birader kafana göre yazamazsın, yasa var yönetmelik var” diyecek zaptiye teşkilatına, yasağı deleni kovuşturacak savcıya ve yargıca, itirazları değerlendirecek bilirkişiye, yasak yayının önünü sınırda kesecek gümrük memuruna, teftiş ve denetleme kuruluna, itiraz mahkemesine, komisyon raportörüne gerek doğar. Yasalar, yönetmelikler ve tüzükler yazılır, içtihatlar oluşturulur. İstesen de bir daha kurtulamayacağın bir batağın içine düşersin. O mekanizmanın kurulmasına yol açan gerekçe faraza ortadan kalksa bile mekanizma bir kere kuruldu mu kurtuluşun yoktur. Gerekçe yoksa gerekçe yaratırlar. Varlıklarına ve mesleklerine dokundurtmazlar. Toplumun bekasını tehdit eden hayali tehlike hiç biter mi? Biri bitse, bin tanesi pusuda bekler.

İki: Yasaklayan merciin yasaklanandan daha akıllı ve/veya ahlaklı olacağına asla güvenemezsin. Uzun vadede tam tersinin olacağından emin olabilirsin. Çünkü şaşmaz kuraldır: eline güç geçiren zaman içinde aklını ve ahlakını kaybeder. İktidar, sahibini tembelleştirir; varolmak için zeki, çevik ve ahlaklı olma mecburiyetini ortadan kaldırır. Başkalarının sözünü kesme yetkisiyle donatılan insanın kendi sözlerine hayranlığı artar, hazır bir tane iğrenç ve muzır düşünceyi susturmuşken iğrenç ve muzır bulduğu TÜM düşünceleri susturmayı hak ve ödev saymaya başlar. Mantıklı değil mi? BİZİM iğrenç bulduğumuz bir düşünceyi susturmak haksa, BİZİM iğrenç bulduğumuz diğer düşüncelerin uluorta söylenmesine neden razı olalım? Bin çeşit iğrenç düşünce varken birini seçip hedef almak mantıken tutarsızdır. TÜM muzır düşüncelere topyekün savaş açmadan TEK muzır düşünceye yoğunlaşırsan, eninde veya sonunda birisi yaptığın işin meşruluğunu sorgular. En iyisi tutarlı olmak, tüm haşerata savaş açmak.

Türkiye gibi en ahmak ve en zorba olanın iktidara yapısal olarak daima daha yakın olduğu ülkelerde risk daha da büyüktür. Devletin eline bir sopa veriyorsun. Devlet olmadı, havlayan kalabalıkların eline sopa veriyorsun. O sopayı akıl ve hakkaniyetle kullanacaklarını sana düşündüren nedir?

Üç: Toplumların tartışılmaz saydığı görüş ve değerlerin fos çıktığına son çağlarda çok sık tanık olduk. Dünya düz dediler yuvarlak çıktı. İnsan sağlığını dört hılt yönetir dediler, iki bin yılda on binlerce ampirik deneyle kanıtladılar ya da kanıtladıklarını sandılar, sonra deli saçması bir teori olduğu anlaşıldı. Cinler, periler, tanrılar var dediler, masal olduğu öğrenildi. Zinanın tüm suçların en korkuncu olduğunu zira tüm değerlerin en yükseği olan aileyi kökten yıktığını ve soyu kuşkulu kıldığını düşündüler, milyonlarca kadın ve erkeğin hayatını bu yüzden söndürdüler, yüz binlercesini recm ettiler, günü geldi “a nolacak ki, azcık fiki fiki” diyenler galip geldi. Cadıların ruh ve beden için büyük tehlike olduğuna inandılar, yüzlerce “bilimsel” inceleme ile ispatladılar, ciltler dolusu hukuki içtihat oluşturdular, cadıları yakmaktan başka çare olmadığına makul insanları inandırdılar, bir de bakıldı ki cadı diye bir şey yokmuş. Eşcinselliğin allah ve toplum katında lanetli bir sapıklık olduğunu ve mutlaka cezalandırılması gerektiğini savundular, üç kişi çıkıp “yahu neden, ne lüzumu var” diye sormayı akıl edince bütün iddia balon gibi söndü. Tutsiler düşmandır, arınırsak güçleniriz deyip hepsini soykırımdan geçirdiler, sonuç olarak kendi toplumunun taş devrine geri gittiğine tanık oldular.

Tartışılmazları tartışmaya cüret edenler hiçbir toplumda sevilmez. Psikopat, mikrop, ahlaksız, şovcu, müfsit ve münafık olduklarına hükmedilir. Yüz tanesinden doksan dokuzu belki gerçekten öyledir; tezleri kof, akılyürütmeleri çürüktür. Fakat insanoğlu son yüz bin yılda şuracıktan şuracığa bir adım ileri gitmişse, açık bir gerçek ki geri kalan yüzde birin hatırına gitmiştir. Tartışılmaz olanı birileri tartışmaya cüret etmezse kim nasıl fikir değiştirecek?

İfade özgürlüğü üstün değerdir diyenlerin üçüncü ve en güçlü argümanı budur. Bırak doksan dokuzu saçmalasın, haklı çıkan bir tane Galileo’nun sevabı hepsine yeter.

*

İfade özgürlüğü “mutlak” bir hak mıdır? Elbette değildir, olur mu öyle saçmalık. Mutlak hak diye bir şey yoktur, her hak başkalarının hak ve özgürlükleriyle sınırlıdır. Kalabalık bir sinemada kalkıp “yangın var” diye bağıramam. Bombalanacak tesisin koordinatlarını bombacılara veremem. Eğer benim söz söyleme özgürlüğüm gerçek birtakım insanların zarar görmesine yol açıyorsa, insanlar benim sözümün sonucunda yaralanıyor, ölüyor, köleleşiyor, korku ve dehşet içinde kalıp hakkını arayamaz hale düşüyor, işini ve aşını kaybediyor, ailesi dağılıyor, hayatı kayıyorsa ortada bir hak çatışması vardır. Benim hakkımla başka birilerinin hakkı karşı karşıya gelmiştir. Aklı başında bir hakemin konuyu teraziye koyup tartması, hangi tarafın hakkının ağır bastığına karar vermesi gerekir.

İfade özgürlüğü “üstün” değerdir demek, mutlaktır anlamına gelmez. Aksine çok güçlü gerekçeler yoksa öncelenmelidir anlamına gelir. Zarar iddia ediliyorsa gerçek ve telafi edilmez bir zarar mıdır? Zararın asli nedeni o sözün söylenmesi midir? O söz söylenmese zarar gene tahakkuk edecek midir? Zararı telafi etmenin başka yöntemleri var mıdır? En önemlisi: önlenecek olan zarar, söz özgürlüğünün kısıtlanmasıyla toplumun geleceğine verilecek olan zarardan daha büyük müdür?

Soruları bu şekilde sorunca görürsün ki, muzır düşüncelere karşı toplumun doğal refleksinden doğan duygusallıklardan arındırdığında, tartışma doğuran vakaların ezici çoğunluğunda doğru karar ifade özgürlüğünden yanadır.