Tuesday, December 8, 2020

Kelimebaz iş başında

Buğurcu

Çankırı’da Buğurviran, Bartın-Ulus’ta Buğurlar köyleri var. Osmanlı kayıtlarında bu yörelerde Urbân-ı Buğurciyân taifesinden söz edilmiş. Urban “göçebe Arap, bedevi” demek. Buğur “deve”, buğurciyan da “deveciler”. Yani bunlar deve yetiştirip satan seyyar Arap grupları olacak. Halep vilayetinden çıktıkları söyleniyor. Güncel literatürde ‘Türkmen’ oldukları da iddia ediliyor, ama artık Türkmenliği iddia edilmeyen kimse kalmadığına göre bu tezi iskontoyla satın alıyoruz.

Derken öğreniyoruz ki Bulgaristan’da Varna civarında yaşayan Roman vatandaşların adı Bugurdži (Buğurci) imiş. Kosova’nın Priştine şehrinde ve Makedonya’da Tetovo ve Kumanovo civarlarında da Buğurci aileleri varmış. Demircilik ve kalaycılık yaparlarmış. Hatta Berlin Özgür Üniversitesi’nden bir arkadaş 1993’te Buğurcilerin dili hakkında koskoca doktora tezi yazmış, basılmış da (https://books.google.gr/books?id=Rc3JFd9hWjUC). Dil Romani dilinin Güney Balkan lehçelerinden biri, bildiğiniz Çingenece. Şu sayfada epeyce bir Bugurci dili sözlüğü de bulabiliyorsunuz: http://romani.uni-graz.at/romlex/lex.cgi

Araplıkla ilgileri nedir? Halep’ten geldikleri için mi öyle etiketlenmişler, yoksa “esmer” anlamında mı öyle denmiş? İki ayrı Buğurcu milleti mi var? Kim bilir?

Ziver/Züfer

Ziver adını taşıyan erkeklerin %60 kadarı Kürt, net %49’u Mardin ve Batman illerinden. Bu Ziver ile eski Osmanlı zurefa sınıfında rastladığımız Ziver aynı isim mi? Sahiden “süs, ziynet” anlamına gelen Farsça zîver’den geliyor olabilir mi? Mardin’de kaç baba erkek evladına Süs adını verir?

Sanmıyorum. İlki Arapça Züfer’in yerel bir varyantı olmalı. Yani “çağlayan, gürleyen” yahut “çağlar, gürler”. Aslan anlamında da geçiyor, normal, o da gürler. Lider de demekmiş, sanırım “gümbür gümbür konuşan” anlamında. Ü = İ eşdeğerliği Kürtçede standarttır, F’nin V’ye dönüşmesi de özellikle Mardin lehçelerinde tipik.

Züfer olarak yazılan Züfer 868 kişi, çoğu Erzurum’un kuzey ilçeleriyle Şebinkarahisar taraflarından, hemen hepsi 1975’ten önce doğmuş.

11 comments:

  1. Mardinde fe sesinin ve sesine dönmesi sami dilleri etkisi olabilir mi ona değinilmeliydi bence. Buna karşılık 1000 km batıda Kandıra Veyisler köyü için yerelde fiisler tâbiri Manav-Helen ağzına işâret ediyor olabilir mi?

    ReplyDelete
  2. Diyarbekır kurtcesinde Ziver "dönme" anlamında kullanıyoruz :))

    ReplyDelete
  3. Azerilerde de sık rastlanılan bir isim farsça kürtçe olabilir
    Kürtce Türkçe fr sözlükten
    zîv (e.) Gümüş. / F. argent (métal). / İ. silver.
    zîver (n.) Kuyumcu, sarraf. / F. argentier. / İ. silversmeth

    ReplyDelete
  4. Sevan hocam yer adlarına olan merakimdan değil sırf sizin bu öğrenmeye olan açlığınız, çabaniz ve hevesiniz ilgimi çektiği için yazılarınızı keyifle okuyorum.var olun

    ReplyDelete
  5. Mustafa Kemal, deveciler ile Ankara Gölbaşı'nda(1921)
    https://icdn.ensonhaber.com/resimler/galeri/w20.jpg https://preview.tinyurl.com/y2nodjjk https://i.hurimg.com/i/hdn/75/0x0/5fa92424d3806c0fdc564521.jpg

    ReplyDelete
  6. "Buhurcular bölük bölük geldiler / Ak bağrımı delik delik deldiler" diye geçiyor İnce Memed'de. Demek ki Toroslarda da varlar.

    Manisa'da da birkaç yüzyıllık "deveciyan" mahallesi ve "deveciler" olarak bilinen de bir grup var. Yüzlerine karşı "deveci" denmez ama arkalarından bu şekilde hitap edilir, bir tür pejoratif anlamı vardır.

    ReplyDelete
  7. Selamlar, Nevşehir'i anlatan bir gezi kitabı arıyorum. Seyahatnamede ne yazık ki Nevşehir geçmiyor. Öneriniz var mı??

    ReplyDelete
  8. Selamlar, Ziver ile Kurtluk baglantisini hangi kaynaga gore kurdunuz? Kurt Ziverler'i Kurt olmayanlarindan nasil ayirdiniz?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Nüfus kayıtları tam olan 1693 Ziver'in 688'i Mardin, 134'ü Batman, 68'i Şırnak nüfusuna kayıtlı. Ceman %72 kadarı nüfus çoğunluğu Kürt olan illere kayıtlı.

      Emin olmak için ilçelere bakıyoruz. Birinci sırada 197 nüfusla Midyat. Bu bizi kuşkuya düşürüyor. Arap olabilirler mi? Fakat listenin devamı Kürt ihtimalini güçlendiriyor: Nusaybin, Gercüş, Dargeçit, Kızıltepe, Muş merkez, Batman merkez... Arada Savur ve Yeşilli de kuvvetli duruyor. Belki hem Kürt hem Araplarda kullanılan bir isim? Mümkün, ama çoğunluğun Kürt olduğu kesin.

      Delete
  9. Urab-ı Buğuçiyan nın Bugurdži dili ile ilgisi yok Sevan bey Develeriyle taşımacılık yapan gruplar “Urban-ı Buğurcu” adıyla kaydedilmiştir
    .
    “Araplar” adıyla kaydedilen grupların da taşımacılık yaptıkları görülmektedir.
    Buğurcuların ise, defterlerde “Urbân-ı Buğurcuyan” ve “Araplar” şeklinde geçmeleri,
    Arap asıllı olduklarından değil, muhtemelen Halep civarından gelmiş olmalarından ve
    deve yetiştiriciliklerindeki maharetlerinden dolayıdır Halkın Arap Coğrafyasından gelen herkesi Arap olarak görmesi çok olası bir durum.
    Örnek
    Saruhan’da da taşımacılık yapan pek çok cemaat bulunmaktadır. 1531
    Halep Türkmenlerine dâhil olan Karkın cemaatinin Deveciyan adını taşıması iktisadi
    fonksiyonları bakımından deve yetiştiriciliği ile tanındıklarından kaynaklanmaktadır

    ReplyDelete
  10. Sevan bey Buğurlar hakkın da Bütün kendi araştırmalarım Arap veya türkmen kökenli olduğu neticesinde Bahsettiğiniz çingene toplumu sadece isim benzerliği gibi geliyor çünkü her kaynak Arap vilayetin den gelen ama Arap olmayan Olarak bahsediyor (Saruhan Sancağı İle ilgili bir Makale özellikle Vurguluyor) Bir de sizce bu yerleşimlere bu Toplumun Adının verilme Nedenine dair Bir Tahmininiz varmı Saygılar.

    ReplyDelete