Saturday, October 10, 2020

Karabağ hakkında bilmedikleriniz

Beş melikler

Karabağ’ın aşırı derecede dağlık (dolayısıyla ulaşımı güç ve ekonomik açıdan marjinal) olan iç kısmında Ermenilerin birtakım yerel beyler önderliğinde Türk hanlıklarına ve İran devletine karşı bir tür kısmi özerkliği yüzyıllar boyunca korudukları anlaşılıyor. Aynı durumu aşırı derecede dağlık olan başka yerlerde, mesela Sason’da, Zeytun’da, Ermeniler yerine Nasturileri koymak şartıyla Hakkari’de, Azeriler yerine Kızılbaş aşiretlerini koyarak Dersim’de görürüz. Hemşin 18. yy’a dek benzer yapıdadır. Rodoplarda, Arnavutluk’ta, Suli’de, Peloponnes’in Mani Yarımadasında, Ege adalarında da buna benzer öyküler buluyoruz. Türk-İslam egemenliği ekonomik açıdan verimli ve askeri açıdan kontrolü kolay olan ovalara yoğunlaşmış, dağlık kesimleri – bir miktar haraç ödemek ve ovayı fazla taciz etmemek şartıyla – dağlılara bırakmış görünüyor.

Ermeni anlatısında Karabağ’ın soyları efsanevi Ermeni krallarına dayanan beş melik ‘hanedanından’ söz edilir. Hanedan sözcüğünün burada fazla iddialı olduğunu, beşli bir stabil yapıdan söz etmenin de tarihe taşıyamayacağı kadar fazla anlam yüklemek olduğunu düşünüyorum. Beyliklerin Rusya’ya biat ettiği 1799 tarihinde kendine ‘melik’ unvanını layık gören beş yerel şef mevcuttu demek daha doğru olabilir. Meliklerin isim ve unvanları, İslam ile Ermenilik arasında en azından 1799 öncesinde zaman zaman tereddütte kaldıklarını düşündürür: Melik Beğleryan, Hasan Celaliyan, Şahnazar Şahnazaryan, Atabekyan, Allahverdi Han, Allahkuli Sultan... (Yan yerine +oğlu yahut +kulu ikame etmek de mümkün olmalı.) Belki 1730’lardan itibaren Rus gücünün bölgede belirmesi, yerel egemenlerin Ermenilik hissiyatının keskinleşmesine hizmet etmiş olabilir.

Her halükarda 19. yy başındaki Rus kayıtlarına göre dağlık bölgedeki köylerin tamamına yakını (77 köyün 70 kadarı) Ermenidir. İlginçtir ki, Türk fethinden 750 yıl sonra Ermeni coğrafyasının başka hiçbir yerinde bu denli kompakt bir Ermeni yoğunluğu bulunmamaktadır. Yani, şayet öyle terimlerle dünyayı algılayan biriyseniz, Dağlık Karabağ 19. yy başında dünyada kalmış olan en has Ermeni diyarıdır.

Cevanşir Han

Karabağ Hanlığının kurucusu – ve Karabağ adını coğrafyaya kazandıran kişi – Penah Ali Han Cevanşir’dir. Yerel Türk beylerindendir. Nadir Şah’ın ölümünden sonra İran’ın kargaşaya düştüğü 1748 yılında hanlığını ilan eder. Ağabeyini öldürterek melikliği gaspetmiş olan Şuşa bölgesi hakimi Melik Şahnazar ile diğer Ermeni meliklerine karşı ittifak eder; onun kızı Hurizad’ı oğluna alır.  Daha sonra Hınzıristan köyünün (yine Ermeni) egemeni Mirzahan da ittifaka katılır. Cevanşir Şuşa’da görkemli bir saray inşa ettirerek oraya yerleşir. Yerel Ermenilerle İslam/Türk beyi arasındaki ilginç simbiyoz, bize belki Hakkari beyleri ile Ertoşi aşiretinin yerel Nasturi-Hıristiyan aşiretlerle yüzyıllar süren ittifakını anımsatıyor. Dersim’de Kızılbaş aşiretleri ile Ermeni köylüler arasındaki ilişkinin de çok farklı olduğunu sanmıyorum. Atlı ve silahlı İslam beyleri, ekip biçmeyi tercih eden Ermeni köylülerin işine gelmiş.

Cevanşir’in oğlu Halil İbrahim Han Rus istilasına dek Karabağ hanı olarak kalır. İran’a karşı bir dizi savaştan sonra 1795’te Şahın egemenliğini kabul etmek zorunda kalır. Cevanşirler 1905 ve 1920 olaylarında da önemli roller oynarlar.

Kaçıncı kuşak torunlarından merhum Dr. Behbut Cevanşir bir dönem Teşvikiye’de kulak doktorumdu. Sağır olan sağ kulağımı kurtaramadı.

1813’te Gülistan Antlaşmasıyla bugünkü Azerbaycan (artı Karabağ) toprakları Rus egemenliğine girer. Bunu izleyen 15 yılda İran’dan gelen çok sayıda Ermeni muhacir Şuşa’ya yerleşir. Daha önce Ermeni köyleriyle çevrili bir Azeri kalesi olan Şuşa, yaklaşık eşit nüfusa sahip Türk ve Ermeni mahallelerinden oluşan kalabalık bir kent niteliği kazanır. Kafkasya’daki ilk Ermeni matbaası (galiba) burada kurulur, ilk Ermenice gazeteler burada yayımlanır, tiyatro vesaire denemeleri yapılır. Ancak 1828’de Türkmençay Antlaşması ile Erivan Hanlığı da Rus yönetimine girince, Rusların ‘Ermenileştirme’ politikasının odağı Şuşa’dan Erivan’a kayar. Bu kez Osmanlı’nın Kars, Ağrı, Erzurum bölgelerinden göçen büyük muhacir kitleleri Erivan ve çevresine iskan edilir. Şuşa ikinci plana düşer.

Ağaoğlu Ahmet

1905’te birinci Rus ihtilalinin en sıcak günlerinde Şuşa’da Türklerle Ermeniler arasında kanlı çatışmalar çıkar, iki taraftan yüzlerce insan öldürülür. Çatışmanın nedenleri konusunda doğru dürüst bir analiz bulamadım. Tahminimce Ermeni nüfusunun – hem Şuşa hem Erivan’da – hızlı artışının bozduğu toplumsal dengeler önemli bir faktördür. Ermeni tarafının 1890’lardan itibaren gütmeye başladığı bağımsız milli devlet ideali (tıpkı aynı dönemde Bulgaristan ve Makedonya’da yaşandığı gibi) bir etnik temizlik programına yol açmış olabilir. Tam aynı yıllarda Azerilerin de Osmanlı Türkiyesi ile birleşmeyi ya da en azından işbirliğini öngören Pantürkizm rüzgarlarına kapılmış olması, karşı tarafta da benzer emellerin rol oynamış olabileceğini düşündürüyor. Dağlık Karabağ, Rusya Türkleri ile Türkiye arasında aşılması güç bir coğrafi engeldir. Karabağ’daki toplumlararası çatışmalara katılan Azeri militanlarının şefi Ağaoğlu Ahmet de Pan-Türkçü düşüncenin Rusya çapında parlayan yıldızlarındandır.

Ağaoğlu daha sonra Türkiye Cumhuriyetinin kurucu kadroları arasında yer alacak, Ankara’da TBMM hükümetinin basın ve propaganda müdürü olacaktır. Oğlu Samet Ağaoğlu Demokrat Parti döneminin İçişleri Bakanıdır. Torunlarından Tektaş Ağaoğlu Sovyet yanlısı Marksist partilerimizden TSİP’in başkanı oldu. Diğer torunu merhum Mustafa Kemal Ağaoğlu bir dönem yakın arkadaşımdı; az kalsın beraber şirket kuracaktık. Üçüncü kardeş Sitare Ağaoğlu ile 1986’nın yılbaşı gecesi Bilsak’ta karşılıklı sahne alışımız bir kuşağın belleklerine kazınmıştır.

Sovyet mühendisliğinin zaferi

1918’de Rus imparatorluğunun dağılmasından sonra Karabağ’ın statüsü Paris Barış Konferansına havale edilir. Çağın moda düşüncesi ‘ulusların kaderini tayin hakkı’dır. Karabağ ilinin (dağ + ova) nüfus çoğunluğu tartışmasız Azeri Türktür. Ama Dağlık Karabağ’ın nüfusu (Şuşa şehri hariç) açık farkla Ermenidir. Şimdi ne olacak?

Mayıs 1919’da Dağ Karabağlılar İngilizlerin güvencesine kanarak, barış konferansı sonlanıncaya dek geçici olarak Azeri idaresine girmeyi kabul ederler. Azeriler derhal ulusların kaderini tayin etme sürecine girip 5 Haziranda Dağlık Karabağ köylerinde geniş çaplı bir Ermeni katliamı düzenler. Taşnak partisi bunun üzerine Azeri yönetimine karşı ayaklanma ve gerilla savaşı başlatır. Mart 1920’de Ermeni militanları Nevruz bayramından yararlanarak Karabağ’daki Azeri polisine yönelik büyük bir kıyım gerçekleştirir; yüzlerce polis öldürülür. Karşılık olarak Azeriler iki gün sonra Şuşa’nın Ermeni mahallesine saldırır. Mahalle yerle bir edilir; kime inanacağınıza bağlı olarak 500 ila 20.000 Ermeni öldürülür.

Şuşa’nın Ermeni kesimi 1960’larda Kruşçev dönemine dek mahvolmuş bir harabe olarak kalacak, onun yerine dikey olarak 500 metre aşağıda Stepanakert (Hankendi) şehri kurulacak, Ermeni özerk yönetiminin başkenti olarak hizmet edecektir.

Azerbaycan ve Ermenistan’ın Sovyet yönetimine girmesinden sonra Ankara yönetimi, Azerbaycan ile Türkiye arasında üçlü bariyer oluşturan Karabağ, Zangezur ve Nahçivan’ın Azerbaycan’a verilmesinde ısrarcı olur. Sovyet tarafı Zangezur’un Ermenistan’a katılması lehine oy kullanır. Bugünkü Ermenistan’ın güneye sarkan kısmı olan Zangezur’da Komutan Njdeh liderliğindeki Ermeni gerilla kuvvetleri üç yıl süren çatışmalarda evvelce çoğunluk olan Azerileri azınlığa düşürmeyi başarmıştır. Nahçivan, Türkiye ile ortak sınırı olmamak kaydıyla Azerbaycan’a bırakılır (sınır koridoru sağlayan Aralık ilçesini TC daha sonra İran’dan satın alacaktır). Dağlık Karabağ bir süre sürüncemede kaldıktan sonra Ermeni nüfusun özerk yönetimi garanti edilerek Azerbaycan’a bırakılır. Ankara bunun üzerine Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki Laçin ve Kelbecer koridorlarının Ermenilerden arındırılarak Karabağ-Ermenistan temasının kesilmesini talep eder. Ankara ile iyi ilişkileri gözeten Stalin, Lozan müzakerelerinin en sıcak dönemine denk gelen günlerde Türk talebini onaylamayı uygun bulur. Koridordaki Ermeni köyleri boşaltılır; lakin yerine Azeriler değil Kürtler yerleştirilir. 1923’te Laçin ve Kelbecer ilçelerini kapsayan Kızıl Kürdistan reyonu kurulur. Uzun ömürlü olmaz, 1929’da iptal edilir.

İki ilçede Kürt nüfusu 1980’lere gelindiğinde ne kadardı, bilgi bulamadım.

1988-1994 savaşı

Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecinde Karabağ’da yaşananları elbette hatırlıyorsunuz. 1988 başında Sovyetlerin günlerinin sayılı olduğu hissedilir. Azerbaycan’da milliyetçi politikalar Haydar Aliyev’in Parti Birinci Sekreteri olduğu 1969’dan itibaren artan oranda gündeme gelmiştir. Kavga Dağlık Karabağ’da Azericenin zorunlu eğitim dili yapılması meselesinden patlak verir. 11 Şubat 1988’de Dağlık Karabağ Ermenileri ayaklanır; Azeri memurlar bölgeden kovulur. Öfkeye kapılan Azeriler 28 Şubatta Bakü’ye yakın Sumgayıt kentinde Ermenilere karşı büyük bir pogrom düzenler. Türkiye’nin 6-7 Eylül, 1978 Maraş ve Çorum olayları, 1993 Madımak katliamı vs. münasebetiyle gayet iyi tanıdığı yöntemlerle organize kalabalıklar Ermeni evlerini basar, 100 civarında insan öldürülür. Bu tür olaylar sonraki yıllarda eski Sovyet coğrafyasında vukuat-ı adiyeden olacaktır. Ancak 1988 için bir ilktir ve tüm Sovyetler Birliğinde dehşet uyandırır. Kasım 1988’de Azerbaycan’ın ikinci kenti olan Gence’de (o zamanki adıyla Kirovabat’ta) yine bir Ermeni pogromu gerçekleşir; anlatan tarafın tercihine göre onlarca veya binlerce Ermeni öldürülür. İzleyen aylarda Azerbaycan’da yaşayan Ermeni nüfusun tamamı ile Ermenilere yakın sayılan Hıristiyan Udi halkı, çoğu zaman feci koşullarda Azerbaycan’ı terk etmek zorunda bırakılır. Sovyet sayımlarına göre 1988 öncesinde Azerbaycan’da 500.000’e yakın Ermeni ve 10.000 Udi vardır. Dağlık Karabağ reyonunda olan 120.000 kadar Ermeni kalır. Demek ki yaklaşık 390.000 kişi göçmüş olmalı. Buna karşılık Ermenistan’da yaşayan 120.00 (Ermeni iddiası) ila 180.000 Azeri (Azeri iddiası) yurtlarından sürülür.

1994’e dek feci derecede kanlı bir savaş sürer. Ermenilerin zaferiyle sonuçlanır.

Savaşta Şuşa’yı ellerinde tutan Azeri güçleri, Şuşa’dan kuşbakışı görünen Stepanakert kentini sürekli top ateşine tutarlar. Şehir yerle bir olur; sivil halktan çok sayıda kişi ölür. 2 Mayıs 1992’de Ermeni milisleri cüretkâr bir operasyonla Şuşa’yı ele geçirirler. Stepanakert’e ve 1920 katliamına bilmisil kentin Azeri kesimi yerle bir edilir.

2008’de Arsen’le beraber Şuşa’nın yarı yıkık, terk edilmiş sokaklarını gezdik. Harabeye dönmüş Gevher Ağa Camiinin içine girdik. Ani’de ve eski Van kentinin yıkıntılarında hissettiğimiz duyguların benzerini yaşadık.

Gelelim bugüne


Tavrımı baştan net söyleyeyim. Dağlık Karabağ halkı, yurdu, canı ve özgürlüğü için bir mücadele vermiş ve kazanmıştır. Kaybetseler bugün Azerbaycan’ın geri kalan kısmında olduğu gibi Dağlık Karabağ’da da Ermeni kalmazdı.

Olay bundan ibarettir. Siyah ve beyazdır. Uluslararası diplomasinin birtakım kaypaklıklarını gerekçe ederek, aradan otuz yıl geçtikten sonra bunu rövanş konusu yapmak savunulabilir bir tavır değildir. Vaktiyle Sırbistan, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Arabistan vesaire de aynı gerekçelerle ve aynı yöntemlerle mücadele etmiş ve hukuken Osmanlı devletine ait görünen birtakım toprakları silah zoruyla elde etmişlerdir. Bugün Karabağ’a “hukuken Azeri toprağıdır” diye saldırmayı hak görenlerin yarın Balkanlarda ve Ortadoğuda aynı iddia ile ortaya çıkmamaları şaşırtıcı olur.

Dağlık Karabağ dışında Ermenistan ve Karabağ kuvvetlerinin işgal ettiği diğer topraklarda Ermeni pozisyonunun bu kadar berrak olmadığını teslim etmek zorundayız.

İşgal edilen yerleri ikiye, hatta belki Agdam’ı ayrı tutarak üçe ayırabiliriz.

Birinci bölge, Laçin ve Kelbecer koridorları, Dağlık Karabağ’ın güvenliği için elzemdir. Bu koridorlar olmadan Dağlık Karabağ makul bir siyasi birim olarak varlığını sürdüremez. İki koridordan işlek olanı Laçin bağlantısıdır. Kelbecer yolu, Karadeniz vadileri gibi dehşetli sarp, dar bir boğazdır. Sadece Dağlık Karabağ’ın kuzey kesimi ile Ermenistan’ın Geğarkunik vilayetini birbirine bağlar; Azerbaycan’ın geri kalan kısmıyla mantıklı bir bağlantısı yoktur. Buranın iadesini savunanlar bence coğrafyadan pek haberdar olmadıkları için bu fikre kapılıyorlar.

İkinci bölge güneydeki Fuzuli, Cebrayil, Kubatlı ilçeleri ile Bazarçay/Vorotan vadisidir. Bu bölgede sayıları yüzü bulan Azeri kasaba ve köyleri boşaltılmış, mal varlıkları talan edilmiş, evler sistemli olarak yıkılmış, geriye dünyanın hiçbir bölgesinde 21. yüzyılda benzeri olmayan bir harabeler zinciri kalmıştır. Ermeni devleti açısından bir utanç vesilesi olması gereken bu korkunç tabloyu Google haritasında kolayca izleyebilirsiniz. Evet, tüyler ürperticidir.

Ermenistan 1992-1994’te ele geçirdiği bu yerleri iskan etmemiş veya edememiştir. Çünkü Ermenistan’ın buralara iskan edecek ekstra nüfusu yoktur. Azerbaycan’dan kaçan 400 bine yakın Ermeni Ermenistan’a değil Rusya’ya veya Batı ülkelerine göçmeyi tercih etmiştir. Ermenistan’ın bu yerleri ayağa kaldıracak ekonomik gücü de yoktur. Bu yüzden yüze yakın kasaba ve köy, otuz yıldan beri hayaletkent olarak kalmıştır.

Ve fakat Ermenistan’ın bu bölgeden geri çekilmesi de kolay değildir. Çünkü Ermenistan – tıpkı İsrail gibi – bir devlet olarak varolma hakkını dahi sorgulayan iki güçlü düşmanla çevrilidir. Uzak hamisi Rusya dışında sınırdaş olan tek potansiyel dostu İran’dır. Ve asıl Ermenistan’ın İran’la 55 kilometrelik sınırı, askeri açıdan neredeyse hiç değerinde olan olağanüstü dağlık ve sapa bir hattır. Dağlık Karabağ’ın güney tamponunu ele geçirmekle Ermeniler İran’a 130 kilometrelik bir sınır açmakla kalmamış, İran ile Ermenistan arasındaki tek makul karayolu bağlantısı olan Bazarçay vadisini de elde etmiştir. Askeri açıdan bu bölgeyi terk edebilirler mi? Ya da karşılığında ne tür güvenceler isteyebilirler? Bu konularda bilgim yok. Öte yandan 400 kilometrekarelik bir saha ilelebet nüfustan arındırılmış bir no man’s land olarak tutulabilir mi? Onu da sanmıyorum.

Hayal kuralım. Bölgenin askeri kontrolünün Ermenistan’a bırakılması, buna karşılık göçertilen Azerilerin, güvenlikleri ve kültürel ve siyasi hakları sıkı uluslararası güvencelere bağlanmak suretiyle geri gelmelerine izin verilmesi acaba bir çözüm olabilir mi? Sanırım şimdilik ütopik bir yol olarak görünüyor. Türk ve Azeri milli duygularının otomatik bir refleksle karşı çıkacağı kesin. Yani Türkler, Ermenilerin egemenliğinde mi yaşayacak? Daha neler?

Buna karşılık Azeri/Türk tarafı Dağlık Karabağ Ermenilerinin Azerbaycan bünyesinde özerk bir birim olarak mutlu mesut yaşayabileceklerini savunuyorsa, Azerilerin Ermenistan bünyesinde özerk bir birim olarak yerleştirilmesine niye karşı çıksın? Bu sorunun da çok makul bir cevabı olduğunu düşünmüyorum.

 

 

 

 

    

28 comments:

  1. O tampon bölgedeki kürtlere ne oldu ?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Diger eski SSCB ülkelerine dagildilar. Bugün Kazakistan'da Ukrayna'da Kirgizistan'da yasayan Kürt nüfus var, bir kismi belli ki yerel halkla karismis.

      https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2020/08/13/kurt-isinsani-narin-nadirova-halkimin-neferi-olmak-onur-verici

      Delete
    2. Tampon ərazi dediyiniz yer olan Kəlbəcər və Laçın rayonlarının əhalisi kürtlərdən deyil %90 Azərbaycan türklərindən ibarət idi. Çarlıq Rusiyası dövründə və SSCB dövründə aparılan sayımlar hələ də qalmaqdadır. Kürdlərin yaşadığı köylər isə halen olduğu kimi qalmaqdadır. Və Laçın rayonun türk əhalisi kimi kürtlər də erməni işğalı səbəbi ilə Azərbaycanın digər bölgələrinə köç etmişdirlər.

      Delete
  2. Konu hakkında detaylı bilgim yok ama Karabağ Ermenileri 20 Şubat 1988'de bi oylama yapıp bölgenin Azerbaycan'dan ayrılıp Ermenistan'a bağlanma talebini Moskova'ya iletmiş, onbinlerce kişi Stepanakert ve Erivan'da gösteriler yapmış (Wikipedia). Sumgayıt pogromu da bundan bir hafta sonra Azeri tarafından gelen orantısız tepki sanırım.
    Sadece Karabağ'da değil, Yugoslavya dahil bir çok Doğu Bloku ülkesinde onyıllarca ciddi bir çatışma yaşamamış insanların bir sabah uyanıp birbirlerini yeniden öldürmeye başlamaları çok acı.

    ReplyDelete
  3. Ermeni milliyetçiliği bu yazdiklariniz. Sizin bu dediklerinizi kabul eden bırakın bir Azeri bir Türk politikacinin iktidarda kalma şansı var mıdır. Tüm tavizi karşı taraftan beklemek ne kadar hakkaniyete sığar. En iyi çözüm Laçin koridoru karşılığı Nahçıvan Azerbaycan arasına koridor ve Dağlık Karabağin Ermenistana bağlanmasıdır. Sonrasında üç ülke arasında durum birliği ve serbest dolaşın hakkıdır.suzun ferahcı politikaları konu Ermenistan olunca desteklemeniz üzücü. Ne yani Almanya da Alsasi mı işgal etsin vu saatten sonra. YA da Türkiye Kırca-ali ve Rodop Cumhuriyetleri mı oluştursun

    ReplyDelete
  4. 1)Her halükarda 19. yy başındaki Rus kayıtlarına göre dağlık bölgedeki köylerin tamamına yakını (77 köyün 70 kadarı) Ermenidir. Buna isbat üçün hansı belgeni gostere bilirsiniz?
    2)Diger yandan son sorunun cevabı belli: Azerbaycanda son malumatlara əsasən, 300000 erməni milliyetini gizleterek yaşıyor, bir kaç tanesini kendim tanıyorum, bazıları da azeri medyaya gore Azərbaycan dövlətinin önəmli konumlarında iş yapan adamların anneleri, karıları, babaları ve s. Hatta son defa ermenilerin Genceni bombaladığı zaman yaralanan bir yaşlı erməni sosyal medyada fenomen olmuşdu.Fakat Ermənistanda bugün için kaç azəri var ?

    ReplyDelete
    Replies
    1. 1900 lu yillardaki Rus kaynaklarina bakarsaniz gorursunuz. Arastirmayi bilmeyenler yorum da yapabiliyor ne yazikki....

      Delete
  5. Selamlar.Karabağ, eski Azerbaycan Türklerinin kışlağıydı.Yani onlar kış mevsiminde Karabağ'ın ovalarında yaşadılar.Yazın ise Dağıstan(Dağlık Şirvan harici Büyük Kafkas Dağları arazisi) ve Şirvan dağlarında yayladılar.Karabağ'ın dağlık kesiminde ise nufüsu baskın olmamakla birlikte bir Ermeni grubu yaşıyordu.Ancak etnogenezlerinde nasıl Azerbaycan Türkleri İrani bir unsur taşıyor ise onlar da Alban(Lezgi benzeri tarihi ve yerli bir kavim)bir unsur taşıyor.Ancak bu cinsten olmayan Ermeniler uzun zamandır oraya yerleştikleri için yerli olan Ermenileri içlerinde erittiler.
    Karabağ kimindir?Doğal olarak Karabağ, Karabağlılarındır.Yani orada doğan veya ailesi oralı olan Türklerin ve Ermenilerindir.Ancak günümüz politik durumu bu gerçeğin uygulanmasına izin vermemektedir.Hem Azerbaycan halkının, hem de Ermenistan halkının psikolojisi ve Rusya'nın çıkarları buna uygun değildir.
    Peki ya ne olacak?Rusya, Türkiye'nin de desteğini alan Azerbaycan'a Ermenistan'ı biraz daha dövdürüp Paşinyan istifa edince kavgayı bitirecek.Azerbaycan bu süreçte hedeflediği kadar olmasa da karlı taraf olacak.Azerbaycan lideri de bunu iç politika da bir propaganda malzemesi olarak kullanacak.Çünkü onun durumu da iyi değil.Bakü petrollerinden gelen serveti ekibiyle beraber yıllardır yiyor ve halk aslında bitik vaziyette.Ermenistan'ın başına da militan ve Rus yanlısı bir hükümet geçirelecek.Ancak bu yeni dönemde Rusya Ermenistan'a müthiş bir askeri ve ekonomik takviye yapacak.Batılı oluşumları yeni yönetim vasıtası ile kısıtlayacak.Esas savaş yaklaşık bir 20 yıl sonra çıkabilir.Tabi bu Rusya'nın o zaman ki durumu ile alakalı.

    ReplyDelete
  6. Ermenilerle türkler artık yeni bir sayfa açmalıdır.turkiye ermenileri hiçbir sıkıntı yasamadan varlıklarını sürdürüyor.birlikte hareket herkes için faydalı olur.fransiz ve rus emperyalizminin oyuncağı olamamalı ermeniler.

    ReplyDelete
    Replies
    1. hakikaten hiçbir sıkıntı yaşamıyorlar... herkes kendi adına konuşursa sevinirim. (kendi adıma elbet - ermeniler adına değil)

      Delete
    2. hiçbir sıkıntı yaşamadan.. şu sıkıntılı günlerde nefis bir mizâhi cümle.. düşün ki ulus adın bir ülkede küfür olarak kullanılsın ve sen aslında o coğrafyanın insanî değerlerinin çoğunun taşıyıcısı ve merkezi ol, ama bu sana sıkıntı vermesin.. e guzelmiş.. acı tarafı bu düşünce cidden anonim. vira virüs, ne diyeyim.

      Delete
  7. "Çünkü Ermenistan – tıpkı İsrail gibi – bir devlet olarak varolma hakkını dahi sorgulayan iki güçlü düşmanla çevrilidir."

    Cok dar kafali ve yanlis bir degerlendirme. Ermenistan kendini kisir bir milliyetcilik dongusune kaptirmis ve etrafindaki ulkelerle kendi dar gorusleri yuzunden surekli anlasmazlik yasayan, bu yuzden de ekonomik olarak gelisemeyen ve halkina refah saglayamayacak bir ulke.

    "Buna karşılık Azeri/Türk tarafı Dağlık Karabağ Ermenilerinin Azerbaycan bünyesinde özerk bir birim olarak mutlu mesut yaşayabileceklerini savunuyorsa, Azerilerin Ermenistan bünyesinde özerk bir birim olarak yerleştirilmesine niye karşı çıksın?"

    800000 Azeri'nin 150000 Ermeni icin, ekonomik ve sosyal olanaklari cok daha genis bir ulkenin vatandasligindan vazgecmesi hic de akilci degil.

    Kendi kendini yonetme, ayrilikcilik ve isgal etme kavramlarini birbiriyle karistiyorsunuz. Ermenistan'daki asiri milliyetci politikacilar da sizin gibi ayni dar goruslere saplaniyor ve sonuc izole olmus, karanlikta yasayan bir ulke/toplum.

    ReplyDelete
    Replies
    1. hahaha 1913 size guvendik ne oldu katliyam yaptiniz size goven kalmadi

      Delete
  8. Tarihçesini bilmiyorduk, aydınlandık. Zaten bu ‘Vahe Kılıçarslan’ veya ‘Bilmemkim Şahmuradyan’ gibi hafif Selçuklu esintili, Türk mü, Fars mı yoksa Ermeni mi olduklarına karar veremeyen isimler oldum olası ilgimi çekmiştir. Fakat günümüze dönersek, ‘Zangezur’u ver, Karabağ’ı al’ pazarlığı sorunun en pratik çözümü değil midir? Zangezur denen yer, sadece ve sadece Anadolu’yu Türk dünyasından ayırmak için tasarlanmadı mı? Ermenistan buna razı olmazsa, İran’daki köhne rejim -er veya geç- çöküp, Güney Azerbaycan hürriyetine kavuştuğunda o sınır zaten ortadan kalkmayacak mı? O zaman çok daha namüsait şartlara razı olmaktansa -biraz öngörüyle- anlaşarak o sınırdan ferâgat etmek Ermenistan’ın menfaatine değil midir? Ve son olarak Ermenilerin çoğunlukta oldukları Karabağ’dan Azerileri kovalamaları hak oluyor. Azınlıkta oldukları Zangezur’dan kovalamaları da hak oluyor. Azerilerin kendilerini toparladıktan sonra, ‘Hadi bakalım, şimdi kovalanma sırası sizde’ demesi mi haksızlık oluyor?

    ReplyDelete
  9. Hocam selamlar,
    Google Maps'dan dediginiz gibi Fuzuli'ye baktim. Korkunc bir manzara, evler cesetten geriye kalan kemikler gibi gözüküyor. Peki Türkiye'de neden hep Hocali katliami öne cikariliyor? Hocalida sonucta 600 kisi ölmüs. Fuzuli'nin 1989 nüfüsu ise 90 ile 120 bin arasindaymis ve tamamina yakini Azeriymis.

    ReplyDelete
  10. Ermenistanın ve Ermeni halkının kaybedecek neyi kalmışki, kaybedeceği kadar kaybetmiş zaten. kaybedecekleri olanlar düşünsün!



    ReplyDelete
  11. Yazıda ön yargılı ve yanlış bilgiler mevcut. Azerbaycan'da Ermeni yok demişsiniz, hem Azerbaycan'da 30 bin civarı hem Türkiye'de çok sayıda Ermeni yaşıyor. Dili, okulu, dini tehdit altında değil. Sadece Ermeni Devleti izlediği yayılmacı politikayla bu kişilerin refahını tehlikeye atma derdinde. Yazık ölen Ermeni ve Azeri gençlerine. Bir karış toprak için diasporada rahat koltuklarından atıp tutan andavallar için savaşa giriyorlar.

    Sonuç olarak bölge halkının Azerbaycan himayesinde otonom bir ülke olarak birlikte yaşaması mümkün. Şu andaki hallerinden çok daha iyi olacağına eminim. Bölgedeki Ermeniler de bence bu belirsizlik ve sefaletin bitmesini eski komşularının dönmesini ister.

    ReplyDelete
  12. Bundan yıllar önce Rusya'da, Rus gençleri ile Kafkasyalı gençler arasında toplu sokak dövüşleri oluyordu.Rus muhabir böyle bir olayda Ermeni gence sordu;"Burada Azeriler ile beraber Ruslara karşı dövüşüyorsunuz ama Karabağ'da Azeriler ile savaşıyorsunuz?".Ermeni genç cevap verdi;"Orası Karabağ, burası Rusya.Burada düşman değiliz".İnsanlar gerçekten çok garip.

    ReplyDelete
  13. Yalanın batsın! Doğrusunu bilmesem bile şu yazının ayrıntılarında o kadar düşünce gizli ki kendin bile fark etmemişsindir. YouTube gibi mecraların birinde şu yazını karşılıklı bir konuşsak ya seninle, ne dersin?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Bende Kralice Elizabet'e gel su Brexit meselesini bi konusalim dedim de cevap vermedi. Bunlar boyle kardes, fil disi kulelerinden cikip cevap vermezler!

      Delete
  14. Bakiyorum da yine vatanperverler burumus burayi. Vataninin cocuklarina tecavuz edilirken, Vataninin fabrikalari yagmalanirken, Vataninin kadinlari katledilirken, Vataninin dogasi peskes cekilirken, Vataninin tarihi hazineleri calinirken, Vataninin kulturu silinirken, Vataninin haysiyeti yerlerde surulurken, Vataninin gencligi kacarken, Vataninin ekonomisi cokertilirken giki cikmayan Vatanperverler, zaten topluca kirdiklari Ermeni halkinin zayif ve gucsuz kalintilarini da haritadan silmeye gelince pek bi sahlaniyorlar. Bu insani kendi vatanindan ve bayragindan tiksindiren dantellilerin kaci gonullu olarak Karabag'da savasa gider acaba? Kac'i Kibris icin risksiz ve bedava bayrak sallamaktan baska bisey yapti acaba? Kac'i gonullu olarak Libya'da mucadele etti veya Suriye'ye cebinden askeri yardim gonderdi acaba? Gectim bunlari, kac'i olesine sevdigi Vatanina gonullu olarak karsiliksiz hizmet etti ya da tam tekmil vergi veriyor acaba?

    Aslinda yukardakileri yazmanin bir sey farketmeyip sadece bana saldiri vesilesi olacagini biliyorum da, yine de magaralar disinda neler dusunuldugu bilinsin istedim!

    ReplyDelete
  15. Ermeniler ilk önce karabağın ermenistana birleşdirilmesi için moskovaya müracaat etmişdir. Moskovadan "hayır" cevapı gelince silahlanmış ermeniler silahla bu işi halledeceklerine karar vermişdir. karabağda silahsızlaşdırma operasyonunu sovetler yürütmüşdür azerbaycan degil. self-determination tezi ermenilerin sadece daha sonra uluslararası hukukda buldukları referans yeridir. çunki aksi takdirde annexation girişimlerini dunyaya izah edemiyeceklerdi. bu arada azerilerin hec zaman karabagda hakimiyyeti yokdur demek ya bilgisizlikdir ya da bilerekden çarpıtma. Rus imperyası ile Karabag hanı-İbrahim Halil han arasında direkt imzalanmış anlaşma var- Kurekçay anlaşması - 1805-ci yılda. Şuşa şehri Penahali han tarafından 1752-ci yılında kurulmuşdur. yani çok da kadim şehir degildir(ermeniler kadar)). son 200 yılda ermeniler tarafından rusların yardımı ile etnik temizleme yapılmışdır. Osmanı arazisinde devlet kurma imkanınız olmadı bizim çoğunluk oldugumuz topraklarda devlet kurmuşsunuz.Tamam ama yeter. Her şeye de kendi prespektivinizden bakıyorsunuz. 100 binden az ermeninin muhafiza ediyoruz diyorsunuz amma 800 bine yakin azerbaycanlı dede baba topraklarında kovuldu. Şehirler, köyler dağıtıldı. Şehirlerimize bakı Google earth-de. Savaşda kaybeden taraf olmamıza ragmen 27 yıl umutla barışı bekledik. Ama sizin demokrat Pashinyan hardtalk- da "indigenous" muhabbeti yapiyor. Demiyorum ki bizde irkçılık yokdur ama bizim yenilmemize ragmen irkçilik seviyyesi sizde bizden daha yukarı. Bir çok teklifler oldu Minsk üçlüsü tarafından, her iki tarafın ordusu çıksın bölgeden BM barışı koruma güçleri gelsin bölgeye, halklar bir yerde yaşasın. sizinkiler ne dedi? yok! ermeni ahalinin çogunluk olduğu (100 bin civarında) azerbaycan topragini özgür devlet olarak tanıyın bizde sizin 800 bin ahalinin geri dönmesine izin verelim...
    ermenilere azerbaycanlıların biryerde yaşaması mümkün degildir propogandasını da yıllardır ermeni yönetimi yapıyror. Gürcistanda, Rusiyada, İranda nasıl yaşıyorla birlikte?
    Şuşanın azerbycanlılar için ne kadar önemli şehir olduğunu biliyorsunuz. Ne yaptınız? Yemin töreni düzenlediniz Şuşada. Tanınmayan devletin başkentini Şuşaya keçirecez dediniz. Bu şehrin 90% fazlası azerbaycanlılardan ibaret idi. Budur sizin barış anlayışınız?

    ReplyDelete
  16. Karabağ için tekbir çözüm vardır.Zengezor(Kapan) ve Şuşanın güneyi Azerilere, Kelbecer ve Laçinle Karabağ Ermenilere verilecek.3 ülke birbiriyle bütün konularda barış ve serbestlik konusunda anlaşacak.Hem Ermenizstan hem Azerbeycan müreffeh bir ülke olmaya başlayacak .Rus ve Abd hegemonyalarından kurtulacaklardır.Ayrıca Ermenilere de ençok zararı Ermenistanda yaşamak yerine rahatına düşkün diaspora vermektedir

    ReplyDelete
  17. Ermenistan'ın bugünkü payitahtı aslında Erivan değil Gümrü(Alexandropol) olacaktı. Çünkü 19. yy sonlarında Erivan'ın nüfusunun 40%'a yakını müslümanlardan(Azeri, Kürt vs..) oluşmaktaydı. Gümrü'deyse müslümanlar epey azdı. Ayrıca Taşnakların merkezi de Gümrü'deydi. Fakat 1918'de Gümrü Türkler tarafından ele geçirilip de, Erivan Ermenilerin galip geldiği üç muharebeyle(Serdarabad, Aparan, Karakilise) elde tutulunca, mecburen Erivan payitaht oldu.

    Ermeni-Azeri husumetinin nasıl başladığına dair okuduğum en iyi kitaplardan biri, 1920'de Sivas Kongresi'ne de iştirak etmiş olan meşhur İtalyan diplomat Luigi Villari'nin yazdığı "Kafkasya'da Ateş ve Kılıç" isimli eseridir. (Kitapta bazı yer adlarının 1905 yılındaki Rusça isimleri ve Azeriler için Çarlık Rusyası'nın bütün Türkî milletleri jenerik olarak tesmiye ettiği "Tatar" tabiri kullanılmış) Kitabın tamamı burada.

    Ayrıca mühim bir kitap, 1928'de Amerika Indianapolis'te neşredilen Leonard Ramsden Hartill'in "Men Are Like That" isimli eseridir. Karabağlı bir Ermeni olan Ohannes Apresyan'ın 1890-1924 arasındaki hatıratını anlatır. Türkiye'de bu kitabın tercümesini Kastaş Yayınları 1990'da "Azerbaycan Olayları 1918-1922" ismiyle basmıştı.

    Bu iki kitap muhakkak okunmalı.

    ReplyDelete
  18. 1828-30 arası kuzeydoğu Anadolu Ermenilerinden 10bin aile(90bin kişi) ve İran'dan da 40bin kişi, Rusya'nın eline geçen bugünkü Ermenistan'a göç ederek yerleşti.

    ReplyDelete
  19. Sevan bey, burada yazdığım yorumlar yayınlanmıyor.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Haklısın. Hepsi spam klasörüne gitmiş. Herhalde metinde çok sayıda link olunca otomatikman atılıyor.

      Delete
  20. (Not:Bu yorumu üçüncü kez yazıyorum)

    https://en.wikipedia.org/wiki/Javanshir_clan

    https://www.twitter.com/cavidaga/status/1300402571719454720 → İran Persabad sınır kuvvetleri komutanı Albay Erdeşir Cevanşir(Cevanşir hanın torununun torununun oğlu)

    https://www.twitter.com/cavidaga/status/1324762527180431366 → Abbaskulu han Cevanşir Mutemeddüddevle'nin 1858 yılından resmi(Cevanşir'in en az dört Ermeni eşi varmış. Melik Şahnazar'ın kızı doğurmamış, Melik Behtam'ın kızından iki oğlu olmuş. Nahçevanik köyünden Rugan isimli Ermeni kızından Ebulfeth Ağa olmuş ve İran'a kaçmış. Ebulfeth'in oğlu da Abbaskulu han olmuş.
    Cevanşir ayrıca Togh köyünden Sona isminde bir Ermeni kızını da almış.)

    https://mobile.twitter.com/Tom_deWaal/status/1324758922926968834 → Thomas de Waal'den 18.yy Şuşa tarihi.

    ReplyDelete