Bugün bir memur vurdun mu?

Bürokratın varlık nedeni kural ve düzeni sağlamaktır. Otoritesi buna dayanır. Kural ve düzeni sağladı, gücü var; sağlayamadı, gücü yok. Halbuki mesela feodal beyinki, ağanınki, padişahınki farklı tür bir otoritedir. Onların gücü, kural ve düzeni bozma yetkisinden gelir. Keyfi karar alabilirler; cömert olabilirler; duygusal olabilirler; affedebilirler. Mesela alimin (‘bilim insanı’ diyorlar) otoritesi de farklıdır. Gücünü kural ve düzeni sorgulama yetkisinden alır. Başka bir kişilik yapısı, başka bir değerler sistemi.

Kural ve düzenin içeriğini bürokrat belirlemez, yukarıdan alır. Çoğu zaman kaç basamak yukarıya gidersen git iradenin kaynağına ulaşamazsın. Çünkü bürokrasi sorumluluğu gizlemekte mahirdir. Suçu yukarıya (veya yana) atar; kural ve düzenin emir kulu olmakla övünür. Herkes emir kulu ise kuralı kim koydu? Bilinmez.

Varlık nedeni kural ve düzeni uygulamak olan insan kaçınılmaz bir kişilik deformasyonuna uğrar. Kural ve düzeni bozanlardan nefret eder. Üzerine düşen görevi aksatanlar, kaytarıcılar, yavaş intikalliler, istifini bozmayıcılar, huysuzlar, inatçılar, bireyciler, sorgulayıcılar, alınganlar, üstünlük taslayıcılar, onur budalaları, sanatçılar, bozguncular, teröristler... kural ve düzenin bakış açısından hepsi zekâ özürlüdür, ya da daha kötüsü, hain. Çok mu zor kardeşim, kurallara uymak? Herkes uymuş, sen torpilli misin? Senin yüzünden ben mi üstlerimden fırça yiyeyim? Senin inadın yüzünden ben güçsüz kalıp bir hiçe dönüşeyim?

Çünkü bürokratın varlık sebebi kural ve düzeni sağlamaktır. Birkaç gerizekalı yüzünden kural aksar ve düzen işlemezse bürokratın otoritesi sarsılır, işlevi sıfırlanır.

 O yüzden,

1. Bürokrat polise muhtaçtır. Kural koydun uymadılar; ilkinde nazikçe uyarman, o arkadaşa gerizekalı olduğunu hatırlatman gerekir. İkincisinde alır götürürsün, ya da alnının çatından vurursun. Bürokratik mantık, kaçınılmaz olarak polis devleti ile sonuçlanır. Bürokrasinin kusursuzluğu düşlediği toplumda, polisin gücü sınırsız olarak artar, cinnet seviyesine varır. Bkz. korona günlerinde mühürlenen park bankoları.
2. Bürokrat aptallaşır. Normal insanların kolayca kavradığı şeyleri kavrayamaz hale gelir. Düşünce sistemi kurallar ve onların icrası üzerine kuruludur. Sıradan insanların neden o kurallara uymak istemeyeceğini algılayamaz. Kariyerinin ilk günlerinde algılar gibi olsa da zamanla o algıladıklarından korkar ve nefret eder. Bir tarihte Meksika’da orman yangınlarıyla ilgili bir makale okumuştum. Yangınların sebebini sokaktaki insan gayet iyi anlayıp analiz edebiliyor. Bilmeyen ise, yazara göre, sadece yangını önlemekle görevli kamu görevlileri ile uzmanlar.

Sebebi basittir. Sokaktaki insanın bildiğini kabul ettiğin gün, kural ve düzeni sağlamak için kurduğun mekanizmanın çöp olduğunu kavramak zorundasın. Emirlerin temelsizdir; gücün, otoriten hayaldir; kapındaki polisler hava civa muhafızıdır. Onca sene uğraşıp toplumda bir mevki edinmişsin. Şimdi vaz mı geçeceksin? Allah muhafaza!

*

Korona krizi bürokratik mantık için büyük bir zaferdi. Şimdi kendilerini kutlamakla meşguller: Zerrece anlamadığımız, çapı ve riski konusunda en ufak bir fikir sahibi olmadığımız bir alarm karşısında derhal seferber olduk, kuralları belirledik, tüm ihtimalleri düşünüp yüzlerce sayfalık talimatnameler hazırladık, halkımız büyük bir olgunlukla kurallara uydu, çıkıp bankta oturmaya kalkan birkaç geri zekalı derhal etkisiz hale getirildi, kriz geçti. Voilà! Başarı! Biz olmasak kim bu kuralları koyup işletebilirdi?

Ekonomi çöktü, milyonlarca insan işsiz kalıp sefalete sürüklendi, yıllarca emek ve göz nuruyla kurulmuş işletmeler battı, gençlerin gelecek planları tuzla buz oldu, milyarlarca insan açlığa mahkum edildi, vs., bunlar tali konular. Kriz hele gelsin, ona da çekidüzen verilir.

Verilmemesi mümkün mü? Tüm detaylar kontrollerinde. Polis yenilmezlik mertebesine çoktan ulaştı; bütçesi ve teknik donanımı neredeyse sonsuz; bireysel ve kitlesel direnişi kırma teknikleri kusursuz; halk sinmiş ve silahsızlandırılmış. Düzeni sağlamak bürokratik devlet için artık çocuk oyuncağı.

Tüm dünya bürokrasilerinden yükselen mutlu kedi hırıltısını siz de duyuyor musunuz?

*

Yükselen öfkeyi sanırım algılayamıyorlar. Algılasalar bile kavramaları, makul bir cevap üretmeleri imkansız.

Son yirmi dört saat içinde bir memur boğazlamayı düşlemeyen birine rastladınız mı siz? Ben rastlamıyorum. Eski tip Aziz Nesin memurları değil, modern bürokrasiler asıl cinnetin hedefi. Kendi parandan üç kuruşu şuradan şuraya taşımak için iki saat seni telefonda maymun eden banka robotu. Bomba olabilir diye teyzenin yaptığı ayva şurubuna el koyan havaalanı güvenliği. Siktirikten ülkesinde kızını ziyaret etmek istediğin için seni üç hafta sabahtan akşama dek online sorgu sistemine esir eden vize bürokrasisi. Kıçında kıl çıktı diye gittiğin – gitmek zorunda olduğun – hastanede sırada yamuk durdun ya da yanlış evrak getirdin diye seni eşekten düşmüşe çeviren doktor kılıklı devlet görevlileri. Köfteci dükkanı açmak için uymak zorunda olduğun binlerce sayfa yönetmelik ve tüzüğü uygulamakla yükümlü, o yükümlülüğe sahip olduğu için kendini dünyanın en nadide boku sanan oda dolusu ucube. Ve hepsinin yanıbaşında, beyinsizliğiyle iftihar eden, ilk yanlışında senin hayatını kaydırma yetkisine sahip polis gücü.

İtiraf edin, kaleş olmasa el bombası olur diye aklınızdan hiç geçmedi mi? Son 24 saatte en az bir kez geçmedi mi? Biri insanlığa öyle bir eylem armağan ettiğinde, kolektif ayıplamanın yükü altında bükülüp hizaya gelmeden önce, birkaç dakika da olsa, yüzünüze gülümseme oturmuyor mu?

Yaşamın her alanını işgal eden bürokrasilere karşı bugün insanlık çaresiz durumda. Korkunç bir güçsüzlük duygusu ve onun getirdiği kontrolsüz öfke taşımlarıyla boğuşuyor.

Belki bütün dünyada siyasetin birtakım soytarı diktatörlere yönelmesinin sebebi de budur. Filipinlerdeki adam, Brezilya’daki, Macaristan’daki, Venezuela’daki, Türkiye’de malum şahıs, Hindistan’da Modi, İtalya’da Salvini, ABD’de Trump: ortak noktaları nedir? Belki memur olmamalarıdır. Kural ve düzeni eksiksiz uygulamayı değil, bozmayı vaadediyorlar. Kuralı hiçe sayacak güce ve karizmaya sahip oldukları mesajını veriyorlar. O yüzden daha “gerçekler”. Keyfi karar alabilirler; cömert olabilirler; duygusal olabilirler. Elbette yolsuzluk da yaparlar, kuralları hiçe saymanın zorunlu bedeli o. Ama manasız kurallara ve onları uygulamaktan başka ufku olmayan beyinsiz cücelere batmış bir dünyada, eksik olan tam da bunlar değil mi?

Lakin bürokrasilerin toplumun her hücresini istila eden bir devasa kansere dönüştüğü dünyada, ekran diktatörlerinin gerçek gücü nedir? Atıp tutarak halkın bir miktar gazını almaktan öte bir işe yararlar mı? O da ayrı soru.