Durali, Sumru

Durali Baba türbesi Kızılcahamam’ın Yıldırımören köyünde. Yılın belli günlerinde çocuğu olmayan yahut çocuğunu düşüren kadınlar toplu olarak ziyaret eder, topluca ilahiler okuyup topluca yemek yerlermiş. “El Almış” denilen bir kadın töreni yönetir, elleri bir poşuyla bağlanan ziyaretçi dua ederek türbe etrafında üç kez dolanırmış. Sonra türbedar tarafından ziyaretçinin sırtına tokmakla hafifçe vurulur  (Fifty Shades of Tomb?), bilahare hayvan adanırmış. Doğan çocuğa erkek olursa Durali, kız olursa Aliye ismi verilirmiş. Durali, yani “ölme, kal Ali”.

Türkiye’de on bine yakın Durali var, neredeyse hepsi Kızılcahamam ve komşu iki üç ilçeden (Çamlıdere, Gerede). Aliyeler bu bölge ile sınırlı olmadığından onların sayısını kestirmek güç. Ama belli ki ziyaret işe yaramış.

*

Sumru, 975 kişi, şehirli kadın adı. Cem Dilçin’in sözlüğüne bakıyoruz, “Kumru adı örneksenerek yapılmış bir ad” demiş, elbette o sözlükteki çoğu bilgi gibi uydurma ve yanlış. Biraz edebiyat yalamış herkes bilir: Abdülhak Hamit’in 1881 tarihli Eşber piyesinde Sumru, Pencap kralı Eşber’in kızkardeşidir. Abisinin düşmanı olan Büyük İskender’e aşık olur, vatana ihanetten idam edilir. İskender Eşber’i yenip Pencap’a girince Sumru’nun asılı cesediyle karşılaşır. Aristo’ya dönerek “Risto bu nedir?” diye sorar. Filozof, ölümsüz repliği yapıştırır: “Zafer, veya hiç!”

Daha evvel Türkiye’de duyulmamış olan bu Hint prensesi adını Abdülhak Hamit nereden bulmuş peki? İşin o kısmını araştırmaya kimse çalışmamış görünüyor.

Oysa Hindistan’da İngiliz egemenliğinin kuruluş dönemini okuyanınız varsa cevabı bilirsiniz. Meerut sultaniçesi Begüm Sumru, 1778’den 1836’ta 58 sene boyuna Delhi yakınında zenginliği dillere destan bir devletin sahibi. Gençliğinde nauç, yani pavyon rakkasesi imiş. Delhi sultanı Alemgir Şah’ın Alman kökenli bir paralı asker olan başkomutanının önce metresi sonra karısı olmuş, Katolik dinini benimseyip Johanna Sumru adını almış, adam öldürülünce mirasına konmuş, 1803’te İngilizlerle savaşıp yenilmiş, ama bir şekilde anlaşıp mülkünü korumayı bilmiş. Zekası ve entrikalarıyla ünlenmiş, hakkında romanlar ve piyesler yazılmış.

Almanın adı Walter Reinhard Sommer. Fransız egemenliğindeki Strassburg’da doğduğundan, Fransız imlasıyla W. R. Sombre diye tanınmış. Sumru bu muhteremin soyadının Hintçe telaffuzu. İngiliz tarihçilerinde hep Begum Sumru diye geçiyor.

Begüm Sumru (1753-1836)