Memleket Nasıl Kurtulur, Yeni Dizi - 1 (Mahfi Eğilmez'in Notları)

Eski Hazine müsteşarlarından Sn. Mahfi Eğilmez geçen günkü yazısında Türkiye’nin yönetiminde nelerin bozuk olduğuna dair bir envanter çıkarmış, geleneksel Beyaz Türk kalıplarını tesbih duası gibi art arda sıralamış.

Aklıma gelen itirazları not aldım. İsterseniz “Siyasal Konular ve Dış Politika” başlıklı ikinci bölümden başlayayım, gerisini önümüzdeki günlerde nasipse sizinle paylaşırım. İtalik olan satırlar Mahfi Beyin teşhisleri, gerisi benim notlarım.

*

Demokrasi eksikliği; güçler ayrımının olmayışı.

Maalesef bütün dünyada gidiş bu yöndedir. Türkiye’de yaşananlar mesela Rusya, Hindistan, Çin, Macaristan, Polonya, Ukrayna, Azerbaycan, Mısır, Cezayir, Tayland, Filipinler, Venezuela, Nikaragua, Etiyopya ve daha birçok ülkede olan bitenden farklı değildir. Demokratik işleyişi görünürde henüz koruyan ABD, İngiltere, Avustralya, Brezilya, Arjantin, Şili, İsrail, Gürcistan gibi ülkelerde de, a) emniyet ve istihbarat örgütlerinin aşırı güçlenerek yönetime fiilen el koyması, b) parlamentoların işlevsizleşmesi, c) yargının belli sahalarda tamamen hükümet denetimine girmesi (bkz. İsveç ve İngiltere’de Julian Assange davaları), d) basın ve ifade özgürlüklerinin radikal bir şekilde kısıtlanması norm haline gelmiştir.  

Bütün dünya bir yöne giderken Türkiye’nin farklı olmasını istemek çok gerçekçi olmasa gerek.

Laiklik ilkesinin zedelenmesi.

Türkiye’de laiklik, a) gayrimüslimlerin, b) gayrimüslim yaşam tarzına özenen Türk azınlıkların, c) bazı kesimlerce gayrimüslim sayılan Alevilerin haklarının korunması anlamına gelir. Başka bir içeriği yoktur.

Son yıllarda vahim ölçüde zedelendiği doğrudur. Bu gelişmenin temelinde, adı geçen gruplardan ikincisini Türk toplumunda Tanzimat’tan bu yana edinmiş oldukları egemen konumdan tasfiye etmeye yönelik bilinçli ve kararlı bir politika olduğu anlaşılıyor. Belli ki Türk devleti, yeni bir yönetici elit, yeni bir elit konsensusu oluşturmaya karar vermiş ve bunun en kolay İslami-milli bir söylem üzerinde inşa edilebileceği kanaatine varmıştır.

Bu politikanın ülkedeki yetişmiş (yani: elit pozisyona sahip veya aday) insan varlığına ağır bir darbe vurduğu ve vurmaya devam edeceği açıktır. Lakin uzun vadede ülkenin (yani: devletin) gücüne fayda mı zarar mı vereceği henüz aşikar olmaktan uzaktır. Cahiller ülke yönetemez diye bir kural bilmiyorum: bkz. Cengiz Han, Abdülhamit, Stalin, Enver-Kemal, Mao vs.. Ülkeyi “Avrupai” tarzda eğitilmişlerin yönetmesi gerektiği iddiası da, Batı dünyasının bugün içinde bulunduğu durum göz önüne alındığında, teyide her zamankinden daha fazla muhtaçtır.

Laiklikten dönmenin ciddi oranda zarara uğratacağı diğer zümre Alevilerdir. Bugün Alevilerin topluca muhalif kanatta yer almasında bu olgu baş rolü oynar. Dönüşüm projesinin önündeki başlıca engelin de, az önce değindiğimiz (b) grubundan çok (c) Alevilerdir diye düşünüyorum. Yeni gayri-laik Türkiye, Alevi olgusunu nasıl hazmedebilir? Korkutulup susturabilir mi? Asimile edebilir mi? “Alın Dudullu belediyesi sizin” deyip sus payına razı edebilir mi? Zaman gösterecek.

(a) grubu açısından değişen bir şey yoktur. Gayrimüslimler 1913-1923 sürecinde zaten tasfiye edilmişti. Son dönemde durumlarının önceki dönemlere oranla marjinal bir nispette iyileştiği bile söylenebilir.

 Siyasal partiler yasasının lider sultasını özendirici yapıda olması.

Maksat “KK gitmedikçe umut yok” mesajını vermekse doğru tespit; ancak “özendirici” yanlış, “yasalaştırıcı” yapıdadır. Yasaya göre parti liderinin kendi rızası dışında değiştirilmesi mümkün değildir. Bu yüzden KK gibi on bir yılda girdiği her seçimde hezimete uğramış biri, arzu ederse sonsuza dek partinin tek yöneticisi olarak kalabilir.

Kuvvetli siyasi parti yapılarının günümüzdeki tek işlevi (ABD’de, Almanya’da olduğu gibi) ilginç ve sistem dışı alternatiflerin siyaset sahnesine çıkmasını önlemektir. Bu nedenle siyasi partilerin gücünü kıran, yeni parti oluşumlarını teşvik eden yasal düzenlemeler tercih edilmelidir.

Yüksek Seçim Kurulunun tümüyle bağımsız olmaması.

Aksi düşünülemez. Tüm devlet kurumlarının asli görevi devleti ve devletin çıkarlarını korumaktır. Olsa olsa Devlet çıkarının bir parti veya hükümetle özdeşleşmesini önleyecek tedbirler üzerinde düşünülebilir; iktidar kadrolarının belli sıklıkla değişmesini zorlayacak düzenlemeler tercih edilebilir.

Lakin düzenleyici kurulun iki veya daha çok düzen partisi arasında “tarafsız” göründüğü hallerde dahi bağımsızlık göstermelik olmaktan öteye gidemez. Düzen partilerinden biri Devletin ‘ali menfaatlerine’ aykırı bir çizgi tuttuğunda hakem kuruluşlarının ne yollara sapabileceğini son ABD seçimlerinde net olarak gördük. Siyasi mücadele teknikleri bir kez bu denli çığırdan çıkınca yeniden eski naif günlere dönülebilir mi, göreceğiz.

Merkezi yönetimle yerel yönetimler arasındaki ilişkilerin siyasal içeriğe dayalı olarak kurulması.

Yerel yönetim Türkiye’de (ve dünyanın çoğu yerinde) bir rant mekanizmasıdır, başkaca fazla bir işlevi yoktur. Merkezi hükümetin bu ranttan pay istemesi eşyanın tabiatı gereğidir. Rantı paylaşmanın en etkili ve barışçıl yolu ise siyasi sadakattir. Öbür türlü sınırsız yolsuzluk, çatışma ve mafya hesaplaşmalarının önü alınamaz.

Bütün komşularla sorunlu olunması. Bizimle yakın ilgili olan üç büyük güçle, ABD, AB ve Rusya ile sorunlu ilişkilerin düzene sokulamaması.

Türkiye komşuları arasında a) nüfus, b) ekonomik hacim ve c) askeri güç açısından en hızlı büyüyen ülkedir. Dolayısıyla komşularının her biriyle sorunlu olması kaçınılmazdır. Bileşik kaplar yasası böyle işler.

Dünyada mevcut düzenin istikrarını temsil eden büyük güçlerin, hızla büyüyüp bölgesel dengeleri tehdit eden bir ülkeden rahatsız olması da doğaldır. Türkiye’nin bu zor pozisyonda ABD ve Rusya ile sürdürdüğü denge politikaları başarısız mıdır? Bu konuda karar vermek için henüz elde yeterli veri olmadığını düşünüyorum. AB ile ilişkiler sorunludur, evet. Ancak bu durum politik basiretsizlik ürünü müdür, yoksa Türk dış politikasını oluşturanların AB’nin askeri/diplomatik gücüne ve geleceğine ilişkin olumsuz değerlendirmelerinin yansıması mıdır, tartışmak gerekir.

Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerinin yürütülememesi.

Türkiye’nin kabahati değildir. Avrupa’nın baştan beri kötü niyetle müzakere ettiği, Sarkozy ve Merkel’in 2010-11’de müzakereyi yokuşa sürmelerinin ise zımnen bilineni açıkça ortaya koymaktan ibaret olduğu açıktır. Tam üyelik hiçbir zaman gerçekçi bir perspektif değildi. AB’nin Brexit sonrası içine düştüğü acz halinde büsbütün gündem dışı kalmıştır.

Bütün bunların bir sonucu olarak Türkiye, en iyinin ilk sırada bulunduğu Siyasal İstikrar Endeksinde 194 ülke arasında 174’üncü sırada yer alıyor.

Bu iddia gülünçtür. Siyasi istikrar şayet bir değer ise şüphe yok ki Türkiye – Rusya ile birlikte – son yirmi yılda bölgenin ve dünyanın en istikrarlı ülkelerinden biridir. AB müzakerelerinin kesilmesinden doğan rota düzeltimi dışında dış politikasını yirmi yıldan beri oldukça tutarlı bir çizgide yürütmüştür. İç politikada da, 2007, 2013-14 ve 2016’daki bir dizi sert mücadeleye rağmen, ana projeden pek taviz verilmediği görülüyor. Uygulanan politikaların hoşumuza gitmemesi, istikrar olmadığı anlamına gelmez.

Egemen devletlerin propaganda kuruluşlarınca üretilen bu tür ‘karnelerin’ kıymeti, laf aramızda, Din ve Ahlak hocası Memetali Bey’inkinden çok farklı değildir. Öğrencinin başarısını değil hocanın hissiyatını belgeler.