Melamilik yahut ehl-i Melamet, tarikat değil, çeşitli tarikatleri az ya da çok etkilemiş bir akım, şaşılacak kadar anarşist bir bakış açısı. 10. yy’da İran’ın doğusunda zuhur etmiş, sonraki iki yüzyılda başta Kalenderilik, Cevlakilik, Haydarilik, Abdalan-ı Rum, Şemsilik, Bektaşilik gibi ekollere çeşitli oranlarda damgasını vurmuş. Anadolu ve Rumeli’de bir yerde Üryan Baba yahut Falanca Abdal, Şemsi Dede veya Kaba Haydar diye yer duyarsanız bilin ki Melamet ehli size göz kırpıyor.
Melamî, lwm kökünden, “kınanan,
ayıplanmayı hak eden” demek. Kınanacak bir yaşam sür demişler, namus ehli tarafından
ayıplan, ki nefsini – yani egoyu – yenmenin yegane yolu budur. Kendini aşağılattır,
rezil ve rüsvay ol, ahali önüne anadan doğma çıplak çık. Erdemli olacaksan
erdeminden hiç kimsenin haberi olmasın. Zira öbür türlüsü riyadır.
Göstermeliktir. Erdemi göstermelik olanın erdemi erdem değil erdemsizliktir.
Çılgın bir bakış açısıdır.
Her ahlak teorisinin temelindeki ölümcül çelişkiye işaret ettiği için değerli.
Ahlakı şiar edinmiş olan herkesin – istisnasız herkesin – ana güdüsü,
başkalarının ahlakının noksanlığına işaret edip üstünlük taslamak değil midir?
He canım, tabii,
erdemsizlik benim erdemimdir diyen de bir üst levılda aynı şeyi yapıyor, bu
tuzaktan kaçış yok.
*
Şimdiki İslamcı
literatüre girip bakarsanız gülsuyu kokulu bir sürü yavanlık bulursunuz, hiçbir
şey anlamazsınız: “Onlar Allah’ı severler ... Allah yolunda cihad ederler,
kınayanın kınamasından korkmazlar ... cihad
kelimesi ‘nefisle mücadele’ mânasında ele alındığında, melâmet teriminin Allah
tarafından sevilmek, Allah’ı sevmek, O’nun yolunda nefs ile mücahede etmek ve
bu mücahede sırasında kendisini kınayanların kınamasından korkmamak şeklinde
belirlenmiş olup ... Cenâb-ı Hak o kişileri başkalarını mülâhaza etmekten
koruduğu gibi kendilerindeki güzellikleri görüp kibirlenme ve kendini beğenme
âfetinden de korumuştur ... Rubûbiyet kalplerini istilâ ettiğinden dolayı
riyâsete karşı bir istek duymazlar ... bâtınlarındaki hali asla zâhirlerinde
izhar etmediklerini, bu sebeple hallerine hiç kimsenin vâkıf olamayacağını...”
Tarihin en radikal ahlak
öğretilerinden birini kuştüyü yastıkla boğmak diyelim, geçelim. Sekülerci
literatüre zaten hiç bakmayın, onlar büsbütün cahil.
*
Cidden çarpıcı fakat
nispeten kolay bir kaynak istiyorsanız mesela Vahdetî adlı edibin M 1523
tarihli Hâce-i Cihan ve Netice-i Can adlı eserine bakın derim (Akçağ Yay., Ankara 2015). O çağda
yaygın olan derviş tarikatlerinin hepsine karşı dehşetli bir polemiktir.
Melamilikten ismen söz etmez, ama Kalenderilerin, Haydarilerin, Rum
Abdallarının, Bektaşilerin öğretilerindeki melametçi unsurları acımasız bir
öfkeyle yerin dibine batırır. Tarz olarak skolastik diyalektiğin nadide bir
örneğidir. Önce her tarikatin sözcüsünü konuşturur; coşku ve belagatle konuşturur,
okuru neredeyse ikna edilecek kıvama getirir; sonra karşı konulamayacak
argümanlarla her birini çökertir. Yarı şiir yarı nesirdir. Bildiğiniz
muhafazakar İslam propagandasıdır, şüphe yok; lakin dilinin zarafetine,
mantığının berraklığına, detaylarının inceliğine bakınca, Osmanlı’nın parlak
çağına oranla yaşadığımız son iki yüz yılın nasıl bir kültür çölü olduğunu insana
– bir kez daha – hatırlatır.
Kalenderler bölümünden
uzunca örnek vereyim. Öykünün bir yerinde Kalenderiler güruhu hangâha varır, Hace-i
Cihan onları misafir eder:
Kalenderlerin başı
Rüstem-i Hemedani uzun bir mesnevi ile öğretilerini açıklar:
Vefā
ˁāleminde ķalenderlerüz / Cefā āteşinde semenderlerüz
Bize
āteş-i cevr kār eylemez / Ġam-ı fāķa bizde ķarār eylemez
Belāda
çü Eyyūb-ı sābirlerüz / Bu nefs-i hevā-cūya cābirlerüz
Fenā
meclisinde beķā bulmışuz / Beķā sohbetinde safā bulmışuz
...
Bizüm
arķamuzda bu eski palās / Yek andan kim ola üzerin libās
Bize
birdürür seng ü sīm ü güher / Görür bunları böyle sāhib-nazar
Zer
ü sīm içün hīç yoķ ġussamuz / Kim irer bize dem-be-dem ḫissemüz
Cihān
ḫayr u şerrinden āsūdeyüz / Ķoyub ġayrı tutduķ o maˁbūda yüz
Yolumuzda
yoķdur ġam-ı nān u neng / Cihān ḫalķıyıla ne sulh u ne ceng
Behiştile
dūzaḫdan āzādeyüz / Yire yüz sürüb dāim üftādeyüz
Ki
var cürmümüz üzre iķrārumuz / ˁİbādātumuz üzre inkārumuz
...
Bize
rızķ içün pes ne ġussa ne ġam / Virür Haķ bize rızķımuz dem-be-dem
Bu
dār-ı fenāda tutanlar mekān / O maˁnīde olar çü tıfl-ı mekān
Fenā
ˁāleminde mekān mı olur / Cihān u ten ü cān beķā mı bulur
...
Bize
mescīd ü ḫān-ķāh u künişt / Ķamu birdürür dūzaḫ ile behişt
Ki biz virmezüz dīni dünyāyiçün / Hem eylemezüz tāˁat uḫrāyiçün
Hace-i Cihanın on iki
sayfalık cevabı, hedonizmin ve toplumsal ahlaka duyarsızlığın varacağı mantıki
sonuçlar üzerinde durur.
Aydursın ki cevr ü cefā nārı bize kār itmez ve faķr u fāķa ġamınuñ bārı
bizde ķarār eylemez ve Eyyūb peyġamber gibi belāya sabr idici ve nefs-i deġāya
cebr idiciyüz dirsin, ġalat idersin ve saķat söylersin, zīrā nār-ı cefā vü
cevri ve ġam-ı bār-ı fāķa vü faķrı şol kişi çeker ki bir künc-i ferāġat iḫtiyār
idüb kendü kārına mülāzemet eyleye ki Habībullāh mertebesine yol ve Eyyūb peyġamber
ˁaleyhis-selām gibi belāya sabr u nefs-i deġāya cebr bir kimesne ider ki bir savmeˁa
içine girüb maˁbūda ˁibādet eyler, bīhūde söylemeyüb zikrullāhda müdāvemet
gösterüb sākin ola tā kim nefsüñ şerrinden emīn ola. Zīrā ki bu nefs bir aç
kelb gibidür, gezmekle şikārın alur, helāl ve harām gözlemeyüb yelmekle kārın
görür. Nitekim dimişlerdür toķ yatır ķurtdan aç yeler it yegdür, ol cihetden ki
yelerüñ her maķāma kim yelerek gider dürlü taˁāma irer. Andan müstevfā burnun
baturub, ķarnın ehillerin ve ˁayāllerin beslemeyüb iş güc gelüb işden ķaçub,
ışıķ olub, anları zilletde ķoyub giden bī-hamiyyet ve ˁārlar ve bir gürūh-ı kerīhü’l-vücūh
vālideynin āzād itmiş ve ehl-i şeķāvet olub bāzār-ı fısķ u fücūrda fesādı sanāˁat
idinüb karār itmege yüzleri olmayub diyārlarından gitmiş hān-horlar toyurur safā
kesb idüb her kişinüñ dāyiresin öydürür, urub ısırub diş ķoyurur, ḫalķı talamaġa
başlar, giderek ķudurur, āḫir biri urur öldürür, imdi nefs kelbin toyurıcaķ
ıssına bu mertebeyi buldurur. Nefs itine eşedd-i ˁazāb ve asˁab-ı ˁiķāb oldur
ki bir ḫālī kūşede zencīr-i perhīz ile baġlayasın, bīnān ü bī-āb ķoyub nār-ı
ķahrla cigerin daġlayasın, bī-ḫord ve bī-ḫāb zebūn ola bī-tāķat u tāb ser-nigūn
ķala.
Nefs kelbin iy bürāder itmek isterseñ zebūn / Gezmesün çek bend-i cuˁa ķoy ˁataş
zindānına
Tā ķalub bī-ḫord u ḫāb ola żaˁīf ü bī-mecāl / Ürmeye ısırmaya ķıymaya kimse
cānına
İy pīr-i bī-nūr u iy esīr-i bī-basar, bu cumhūr-ı meķhūr ehillerin ve ˁayāllerin
beslemeyüb, iş güc gelüb işden ķaçub, ışıķ olub anları zilletde ķoyub giden bī-hamiyyet
ve ˁārlar, ve bu gürūh-ı kerīhü’l-vücūh vālideynin āzād itmiş ve ehl-i şeķāvet
olub bāzār-ı fısķ u fücūrda fesādı sanāˁat idinüb, karār itmege yüzleri olmayub,
diyārlarından gitmiş ḫān-ḫārlar olub, sen daḫı anlardan beter bu gürūh-ı ehl-i
şeķāveti ve bu cumhūr-ı ehl-i şenāˁati cemˁ idüb, kendüñe yoldaş idinüb, anlara
sen baş olub, özüñ gibi ķaşlarını ve saķallarını yüzleri sahīfesinden tırāş
idüb, rūy-ı insān māh-ı ilāhdur māh yüzinde ebr-i siyāh gerekmez olursa gözlere
nūr ve göñüllere sürūr virmez diyüb fetvā virürsin, ve tabl u ˁalem ile ve ḫayl
u ḫaşem ile bunları uydurub daḫı varduġuñ yerlerde niçe sādedillerüñ ˁömürleri ḫırmenin
bāda virüb, lāf-ı dürūġ ile ve güzāf-ı bī-fürūġ ile iblīs-i pür-telbīs gibi idlāl
idüb perīşān-hāl eylersin...
Ay bu Arapça deyip bırakmayın,
birkaç kez okuyunca çoğunu anlarsınız. Pâ-bürehne “yalınayak”, semender ateş
içinde yaşayan bir mitolojik hayvan, yani salamander. Cevr “işkence”, behişt
ile dûzah “cennet ile cehennem”, künişt “kilise veya havra”, nan u neng “ekmek
ve tuz”, palas “paçavra”, bī-basar “gözü görmez”, ışık “derviş”, ebr “kaş”, düruğ
“yalan”.
Melamiler iradelerini yok saymaya çalışırlar.Örneğin İslami hippi yazmışsınız ya İslami tamlamasını kabul etmezler.Esas olan , sizden gelen mesaj hippi olmaktır tabiki bu değerlendirme anlıktır ve sizin başlıkta kullandığınız kelimeler kapsamındadır başka bir başlıkta uygun düşerse İslami kelimesini de kabul edebilirler. Sarık takmazlar manen de İslami hippi tamlamasının sarığı İslami kelimesidir. Kişinin iradesi Allah'ın olana kadar mücadele devam eder.
ReplyDeleteNesimi'nin de "ben melamet hırkasını kendim giydim" sözleri ile başlayan bir eseri vardır.
ReplyDelete"Şimdiki İslamcı literatüre girip bakarsanız gülsuyu kokulu bir sürü yavanlık bulursunuz, hiçbir şey anlamazsınız"
ReplyDeletePuhahaha çok iyi
Üretiyor, katkı veriyorsunuz üstat.Tesekkurler.
ReplyDeleteEmeklerinize sağlık
ReplyDeleteZamanında şöyle birşeyler öğrenmiştim:
ReplyDeleteİslamda hiç kimse levmedilmez, enaniyetin kırılması için insanın kendini, kendi nefsini levmetmesi lazımdır. İslamda levmi levvam vardır. Yani sadece başkasını levmeden levmedilir.
Kebair-i evliyaullahtan melamî meşrebli Bayezid-i Bestamî hazretleri, birgün kendisini (yüzbeyüz) tanımayan bir güruha rast gelir ve onlarla konuşmaya başlar. Laf döner dolanır Bayezid-i Bistamî hazretlerine gelir. Karşısındakilerin kendisini tanımadığını farkında olan Bayezid-i Bestamî, "-yahu şu Bayezid-i Bestamî ne bozuk herif, pisliğin teki!" diyerek kendisini zemmetmeye başlar. Karşısındakiler ise bu sözlere öfkelenerek, "-Be hey kendini bilmez adam, Bayezid-i Bistamî hazretleri hakkında böyle konuşamazsın, laflarını derhal geri al!" diyerek ona çıkışırlar. Fakat Bayezid-i Bestamî hazretleri geri adım atmayarak daha da ileri gidince, karşındaki güruh tarafından ağır darp edilir(dayak yer).
Ağzı yüzü kan içinde kalan Bayezid-i Bistamî hazretleri, kendine gelince Cenab-ı Hakk'a şükürlerde bulunur, hamdü senalar eder.