Kilikya kralına kimler biat etmiş

Dünkü yazının dipnotunda verdiğim linki epey kişi ziyaret ettiğine göre biraz daha bilgi vermemde yarar var demektir.

Önce yazar. Sımpad Sparabed veya Smbat Konestabl (“Kumandan S.”) adıyla tanınan zat Mersin’in dağında şimdiki adı Çandır kalesi olan Paperon kalesinin beyi, Kilikya Ermeni hükümdarı 1. Hetum'un kardeşi. 1247’de ve tekrar 1254’te elçi olarak Karakurum’a gidip Moğol hanı Möngke ile görüşmesi ünlü. Hanın akrabası olan bir Moğol hatunla evliliğinden Tatar Vasil adlı bir oğlu olmuş. Kıbrıs kralı ile Latince yazışması mevcut. 13. yüzyıl olaylarıyla ilgili elimizeki en kapsamlı kaynaklardan biri olan (Ermenice) vekayinamesini 1274 yılına kadar getirmiş.  

Vekayinamenin en ilginç pasajı, 1198 (veya 1199) tarihinde Rupenyan sülalesinden 2. Levon’u “Ermeniler kralı” olarak tanıyan ruhani ve askeri şeflerin listesi. Belli ki resmi bir tutanaktan iktibas edilmiş. Kilikya ülkesinin siyasi yapısı ve yer adları açısından bir hazinedir. Son yüz elli yılda sayısız analiz ve makaleye konu olmuştur. Ben de derleyebildiklerimi size aktarayım.

Listede önce başpiskoposlar, sonra piskoposlar, son olarak da sivil beyler gösterilmiş. İlk grubun sıralama mantığı açık değil; ikinci ve üçüncüsünde doğudan batıya coğrafi sıra izlenmiş. 

Sol kolonda vekayiname metninin İngilizce çevirisini verdim; özel adlar klasik Ermenice değerlere göre aktarılmış. Ermenice harflerin transkripsiyonunda kullandıkları kesme işaretlerini yok sayın bitsin. Sağ kolonda benim notlarım var; Batı Ermenicesi telaffuzunu tercih ettim.

Not 1: Din adamlarının adlarının tümü ile diğer kişi adlarının çoğu Ermenice. Fakat bazıları Rumca, daha doğrusu Rum Ortodoks mezhebine ait adlar (Kostans, Nikifor, Mixail, Xrisofor). Epey sayıda Katolik Frenk adı (Henri, Baudoin, Tancred, Robert) ile Ulukışla’da muhtemelen Müslim olan bir Şehinşah görülüyor. Belli ki çeşitli din ve mezheplere mensup yerel egemenler, Ermeni kilisesinin onaylayıp kutsadığı bir siyasi oluşumda yer almayı tercih etmişler. Ulukışla’daki vatandaş eğer sahiden Müslim ise, belki kuzeyinde Konya Selçuklularının 1180’lerden beri hızla artan gücüne karşı güneyindeki Ermenilerle ittifakı ehveni şer saymış.

Bu önemli bir gözlem, çünkü aynı beylerin veya benzerlerinin, aynı dönemde ve hemen sonrasında Türk-İslam ittifakı içinde nasıl yer aldıklarına dair de bir fikir veriyor.

Not 2: Listedeki iki isim, Kudüs ve Antakya başpiskoposları, yerel bir egemenliği temsilen değil siyaset-üstü kurumların temsilcisi olarak yer almış görünüyor. Kudüs bu tarihte Selahaddin Eyyubi’nin oğullarının hükmü altında olduğuna ve Kudüs başpiskoposunun onlardan izinsiz katılması mantıksız olacağına göre, Eyyubilerin bu oluşuma en azından sıcak baktıklarını düşünmek gerekiyor. Belki onlar da Konya Selçukluların artan gücüne karşı bir Ermeni tamponu oluşturmayı faydalı görmüşlerdir.

Hatırlayalım ki bu olaydan beş veya altı yıl sonra Bizans çöküp Latinlere teslim olacak, hemen ardından Selçuklular Antalya ve Alanya’yı zaptedip Doğu Akdeniz dengelerini altüst edecekler.

Lord Dawit' archbishop of Mamsuestia and head of the blessed congregation of Ark'akaghni	Antik Mopsuestia, şimdi Adana’ya yakın Yakapınar (Misis) kasabası. Arkagağni (Şahbalut) manastırı kasabanın 9 km güneyinde harabedir.
Lord Grigoris archbishop of Kapan (Kapnun) and head of Areg/Aregni	Maraş Andırın ilçesinin eski merkezi olan Geben kasabası. Arekni Manastırı genellikle Süleymanlı (Zeytun) yakınında gösterilirse de bu doğru olamaz.
Lord Yovhane's archbishop of Sis and head of Drazark	Kozan ilçe merkezi. Trazark manastırı kasabanın 3 km kadar kuzeyindedir.
Lord Minas archbishop of the holy city of Jerusalem	Kudüs. Bu tarihte Selahaddin Eyyubi oğlu sultan el-Efdal hükmünde.
Lord Yuse'p' archbishop of Antioch and head of Yisuank'	Antakya.
Lord Kostandin archbishop of Anazarb and head of Kastaghon	Kozan’a yakın Anavarza (Dilekkaya) kalesi ve kenti. Kastağon manastırının yeri belirsiz.
Lord Vardan archbishop of Lambron and head of Skewr'a	Mersin Çamlıyayla (Namrun) ilçesi. Skevra manastırı kale yakınında harabedir.
Lord Setp'anos archbishop of Tarson and head of Mlich	Tarsus. Mliç Manastırının yeri belirsiz.
Lord T'oros bishop of Selewkia	Hatay Samandağı DEĞİL, Silifke DEĞİL. Belki İslahiye (antik Nikopolis Seleukidon).
Lord Astuatsatur bishop of Metsk'ar	Maraş Çakırdere köyü Güredil Kalesi?
Lord Yohane's bishop of Sanvilank'	?
Lord Ge'org bishop of Andriasank'	Maraş Andırın ilçesi veya Maraş Yolyanı (Anabat) köyü
Lord Kostandin bishop of Yohnank'	?
Lord Grigor bishop of P'ilpposeank'	?
Lord Step'anos bishop of Berdus	Maraş Ağabeyli (Bertiz/Bertuz) kasabası.
Lord Mxit'ar bishop of Inkuzut	Maraş Engizek dağı, Çağlayancerit
The prince of Baghras Adam	İskenderun’a yakın Ötençay (Bağras) kalesi
The prince of Chker Hostius (O'stn)	Hatay, Payas-Dörtyol yöresi
The prince of Hamus Arewgoyn	Osmaniye Çardak Kalesi
The prince of Sarvandik'ar Smbat	Osmaniye Hasanbeyli ilçesinde Kalecik (Savrankale) kalesi
The prince of Harun Lewon	Osmaniye Düziçi (Haruniye) ilçesi.
The prince of Simanay citadel Siruhi	Osmaniye Kazmaca köyü Babaoğlan Kalesi (Siruhi kadın adıdır).
The prince of Ane' Henri (Her'i)	?
The prince of Kutaf the constable Aplgharip	?
The prince of Inkuzut Baudoin (Paghtin)	Maraş Engizek Dağı, belki Ekinözü tarafı
The prince of T'or'nika Stefn	?
The princes of Berdus Lewon and Grigor	Maraş Ağabeyli (Bertiz/Bertuz).
The prince of Kanch' Ashot	Maraş Çukurhisar.
The prince of Fo'r'no's Aplgharip	Maraş Fırnız/Furnus vadisi
The prince of Kapan Tancred (Tankri) [g209]	Maraş Andırın Meryemçil (Geben) Kalesi.
The prince of Chanchi Kostandin	?
The prince of Shoghakan Geoffry (Chof'ri)	Andırın Azgıt Kalesi.
The prince of Mazotxach' Simun	Adana Saimbeyli (Hacin) ilçesi?
The prince of T'il Robert (Ir'o'pert)	Toprakkale (Til Hamdun)?
The prince of T'lsap T'oros	Tumlu kalesi?
The prince of Vaner Vasil the marshal	Adana Gökvelioğlu kalesi.
The prince of Bardzrberd Ge'org	Adana Aladağ (Karsantı) ilçesi, Eğner (Eğnir) yakınında
The prince of Kopitar' Kostandin
The prince of Mo'levon Azhar'os	Adana Karaisalı ilçesinde Milvankale.
The prince of Kuklak Smbat	Gülek Boğazı/Kalesi
The prince of Lambron Het'um	Mersin Çamlıyayla (Namrun)
The prince of Lulwa Shahinshah	Ulukışla ilçesi (Yunanca Loulon, Türkçe aslı belki Lulukışla)
The prince of Paper'o'n Bakuran	Mersin Toroslar Çandır kalesi
The prince of Askur'as Vasak	Mersin kuzeyi ile Ulukışla arasında belirsiz yer
The prince of Manash Het'um	Tarsus Beylice (Manaz)
The prince of Berdak Mixayl	?
The prince of Pr'akana Tigran	Silifke Demircili (antik İmbrogion).
The prince of Siwil O'shin	Mut Mavga Kalesi (veya Alahan)
The prince of Kur'iko's Simun	Mersin Kızkalesi (Görgös, antik Korykos).
The prince of Selewkia and Punar' Kostants'	Silifke ve Gülnar Örenpınar.
The prince of Sinit and Kovas R'omanos	?
The prince of Ve't and Ve'r'ısk Nikefo'r'n	Karaman Sarıveliler ilçesinde Göktepe (Fariske) ve Işıklı (Fet) köyleri.
The prince of Lavzat and Timitupo'lis Christopher (Xr'so'f'o'n)	Karaman Kirazlıyayla (Lafsa) ve Ermenek Katranlı (Dindebol)
The prince of Manio'n Lamo's Zher'manik and Anamur' Halkam	Lamos = Mersin Erdemli yakınında Limonlu. Anamur?? (Başka Lamos veya başka Anamur olmalı)
The prince of Norberd and Ko'mar'tas the sebastius Henri (Her'i)	Silifke'de Tokmar Kalesi & (Yeşil)Ovacık
The prince of Ando'shts and Kupa Baudoin	Antalya Gazipaşa Endişegüney köyü (antik Antiochia ad Cragus)
The prince of Maghva and Sik and Palapo'l Kyr Isaac (Ker'asak)	Mağva = Mut Alahan (Malya) Palapol = Mut Değirmenlik (Balabolu)
The prince of Manovghat and Alar Mixayl	Manavgat ve Alara kalesi
The princes of Lakr'awen Kostandin and Nikifo'r'	?
The prince of Kalano'no'r'soy Ayzhutap the blessed Sop'e' and Naghlo'n Kyr Vard (Ker'vard)	Kalonoros = Alanya. Ayjudap = Aydap limanı (antik İotape). Surp Sope = Ayasofya (antik Kolybrassos). Naulon = Mahmutlar.