Rölantide derken şöyle.
Saplantı olmuş artık, bir şey okurken ya da konuşurken ya da gece uyurken bir
kelime aklıma takılır; “ne demişiz biz buna” deyip sözlüğü açar bakarım. Bir şey
aklıma yatmaz kaynakları yeniden didiklerim, yahut virgül hatası bulurum, yahut
o Latince kelimenin çevirisi içime sinmez düzeltirim. Yer Adları sözlüğüne
çalışırken umulmadık bir detay yakalarım, mesela ‘Ahibaba’ tipi adlarla ‘Ağababa’
tipi adların tarih boyunca eşdeğer sayıldığını fark ederim. Yahut elime yeni
bir kaynak düşer, onu tararım. Örneğin cezaevindeyken matbu nüshadan satır
satır okuyup alıntıladığım Garibname’nin searchable pdf’i gelir, gözümden
kaçmış yirmi tane yeni metin örneğini üçer beşer tuş darbesiyle yakalarım.
Siteden her gün ortalama
yarım düzine kullanıcı mesajı geliyor. Bir kısmı ilginçtir. Gözümden kaçmış
olasılıkları deşerler, falan niye yok diye kafa tutarlar, yeni kelimeler
önerirler, en azından neyin yanlış anlaşılabildiğine dair beni uyarırlar. Zeus
onlardan razı olsun, beş altı da kıdemli düzeltmenim var. Biri hayranlık veren
bir özenle literatürü tarayıp etimoloji hatalarıma dikkatimi çeker, dil
tarihinin umulmadık inceliklerini – mesela “inatçı” anlamında muannit ile “hain”
anlamında muhanet’in ayrı sözcükler olduğunu, ya da feylesof’un Arapçadan ama
filozof’un Fransızcadan geldiğini – hatırlatır. Hayli genç olduğunu düşündüğüm bir
başkası yeni dilde yaygınlık kazanan sözcükleri – mesela Asya döğüş
sanatlarında kullanılan nunçaku, buzdolaplarına yapıştırılan magnet, kamu
ulaşım araçlarında biletinizi kontrol eden validatör – fark etmemi sağlar. Biri
eski gazete ve dergi koleksiyonlarını tarayıp alafranga kelimelerin ilk tespit
tarihini birer yıl birer yıl hesabıyla gerilere götürür. Haftada bir iki
onların notlarını toplayıp sözlüklerime dalmak ya da gazete arşivlerinde metin
örneği avcılığına çıkmak zorundayım.
Sonuç aşağıda. Kitabı basım
için yayınevine teslim ettiğim 24 Temmuz 2018’den bu yana tam 466 maddede
değişiklik yapmışım. Listede hepsinin tarihini ve ilk 200 kadarının kısa
özetini görüyorsunuz. Gerisine üşendim. Nişanyan Sözlük baskısı elinizdeyse alın
web sitesiyle karşılaştırın, yaptığım işi kolayca bulursunuz. Mutfağımız o
kadar şeffaf.
1 Ağustosta hafta bir gol
bir, Brezilya taşrasını oğlumla turlarken Tupi dili hakkında bilgilenme
sevdasına düşmüşüm. Minas Gerais eyaletinde bir otel odasından siteye girip jaguar’ı
düzeltmişim. Tupice’den dilimize gelen 9 sözcükten biri.
Yapılanların çoğu basit
tashihler, ya da sözcük tanımlarını daha net ve anlaşılır kılmak için yapılan
düzeltmeler. Birçok maddede ya daha eski örnekler bulduğum için, ya da sözcüğün
eski ve yeni çeşitli anlamlarının farkını vurgulamak istediğim için, yeni metin
alıntıları eklemişim. Bazılarında sözcüğün tarihi anlamını örneklerken güncel
anlamı ihmal ettiğimi fark etmişim. Yedi ayda sözlüğe 36 yeni madde katılmış.
Onları listede yeşile boyadım.
Kırmızı işaretlediklerim
ciddi sayılabilecek etimolojik analiz tashihleridir, hepsi 22 tane. Beş altı
tanesi cidden ciddi. Türkçe üst
sözcüğünün yüz- fiiliyle alakası yok, yüz adının bir türevi. Eskisi birle olan
Türkçe bile sözcüğünü evvelce
yaptığım gibi bir+le olarak analiz etmek abes. Arapça sınıf sözcüğünün Yunanca synaphé
ile ilgisi yok, ta Elifin Öküzü günlerinden kalma bir hata, nasıl bunca zaman
gözüme ilişmemiş hayret. Öğrenmek
fiili, Talat Tekin’in vurguladığı üzere öğür adından geliyor, Eski Türkçe “akıllanmak”
anlamına gelen öglenmek’le ilgisi yok. Alay
sözcüğünü Latince ala’dan türetenlere yıllarca kuşkuyla baktım, çünkü ala’nın
Bizans Rumcasına 10. yy’da (dolayısıyla belki Türkçeden) girmiş olduğunu
sanıyordum; 1. yy’a ait kapı gibi örnekleri okuyunca süngüm düştü. Osmanlıca dağî’nin Türkçe dağla ilgisi yok,
Arapça tuğyan’ın bir türevi. Süpürgenin yoldaşı olan faraş kürek kemiğinin Arapçası, “döşek seren” anlamında farrâştan
türemiş değil (Ahmet Vefik Paşa da o hataya düşmüş oysa ki).
Farsçadan alıntı olan nar sözcüğünün daha derin etimolojisi
yoktu. Hititçe ve Hurrice adlarını görünce onları da ekleme gereği duydum. Aynı
şekilde, tüm klasik kaynaklarda hiç inandırıcı olmayan Farsça sûr-nây (“düğün
neyi”) etimolojisi verilen zurna’nın
eski Anadolu ve Ortadoğu dillerindeki bariz paralellerini belirttim.
Hırçın ve malafat sözcüklerine
etimoloji vermemiştim. İkisi de tatmin ediçi şekilde çözüldü sanırım. Hırçın’ın
Ermenice olduğunu Dankoff ve Tietze belirtmişler, ben yoğurdu üfleyerek
yemiştim. Eski metin örneklerini görünce haklı olduklarına kanaat getirdim. En
çok hoşuma gideni ise pembe.
Türkçede 18. yy’a dek sadece “pamuk” anlamına gelen bu sözcük nasıl renk adı
oldu? Bunun cevabını bilen veya söyleyen kimseye rastlamamıştım bugüne dek. Ta
ki ‘toz pembe’ deyimine metin örneği arayıncaya kadar.
Zaman aralığını biraz
daha açsak son bir yılda sözlüğe
eklenen maddeler şunlar:
aikido, alabalık, amq, apokrif, apukurya, arjante, aspir, balayı, cosplay,
çıvgar, çorla-, daği, dingil1, eboş, efzun, elalem, elaman, elcevap, evamir, eyyorla-,
filozof, genelev, halile, harçlık, havşa, iktisa, kalistenik, katavasya, kent2,
kentsoylu, kirebolu, kokoroz1, korakor, krinolin, kur2, lahuri, magnet,
mamaliga, mel mel, meremet, mığrı, muhanet, muteriz, nunçaku, ormantik, oro+, öz2, pena, playboy, plevra, politeizm,
port+, portbebe, prekarite, pürtük, random, sabuniye, soyka1, soyka2, şıllık2, tekel,
tırrek, tik3, triyaj, Türkilizce, usturmaça, üroloji, üstenci, validatör, yanardağ,
yoyo
Madde
|
Tarih
|
Yapılan işlem
|
şuh
|
3.3
|
Fa tanım iyileştirildi
|
şaka
|
3.3
|
Fa şuxi ile anlam karışması ihtimaline değinildi
|
efkâr
|
3.3
|
Fa efgar ile ilişkisi olmadığı belirtildi.
|
soyka2
|
3.2
|
“ala karga” eklendi
|
soyka1
|
3.2
|
“ölü giysisi” eklendi
|
nar1
|
3.2
|
Hititçe/Hurrice kaynak ihtimali
eklendi
|
zurna
|
3.2
|
Farsça klasik sûr-nây açıklaması kaldırıldı;
Luwice ve EYun muhtemel paraleller gösterildi
|
kaburga
|
3.2
|
Moğolca tanım ve imla düzeltildi
|
faraş
|
3.2
|
yanlış etimoloji düzeltildi. Ar
farrâş değil feraş “kürek kemiği”
|
sınıf
|
3.2
|
yanlış etimoloji düzeltildi.
Arapça sözün Yunanca synaphê ile ilgisi yok.
|
tasnif
|
3.2
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi
|
sınır
|
3.1
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi.
18. yy “sınırlamak” ve “sınırdaş” örn. eklendi
|
arifane
|
3.1
|
alternatif yazımlar eklendi
|
pilaki
|
3.1
|
Yun imla ve tanımlar düzeltildi
|
pembe
|
3.1
|
pamuk sözcüğüyle ilgisi
çözümlendi, “toz pembe” deyimi açıklandı
|
çorba
|
2.28
|
Ar şurb ile ilgisi olmadığı
vurgulandı; Tr bulamaç ile ilgisi gösterildi.
|
hemşire
|
2.28
|
Fa ve Osm tanımlar netleştirildi.
|
efendi
|
2.28
|
EYun ve OYun tanımları
netleştirildi, kaynak eklendi
|
çorap
|
2.28
|
“çorap örmek” ve “çorap söküğü”
metin örn. eklendi
|
şapka
|
2.28
|
Arapça şabaka ile irtibatına ?
eklendi
|
poğaça
|
2.28
|
Türkçe boğça ile ilgili olmadığı
vurgulandı; Latince 1. yy kaynağı belirtildi
|
cam
|
2.26
|
“cam göbeği” metin örn. eklendi
|
vişne
|
2.26
|
Slavca etimoloji açıklandı; viskoz
ve ökse otu ile kökteşlik eklendi
|
viskoz
|
2.26
|
HAvr kök düzeltildi, vişne bağı
eklendi
|
ökse
|
2.26
|
HAvr kök düzeltildi, vişne bağı
eklendi
|
darbımesel
|
2.25
|
Ar tanım düzeltildi
|
darp
|
2.25
|
yazım hatası düzeltildi
|
bilezik
|
2.25
|
Nottaki kesin ifade yumuşatıldı
|
yüz1
|
2.25
|
ETü tanım düzeltildi, 17. yy deyim
örnekleri eklendi
|
yüz-
|
2.25
|
ETü tanım düzeltildi, not
sadeleştirildi
|
üst
|
2.25
|
T. Tekin makalesi doğrultusunda ETü
etimoloji elden geçirildi, tanımlar netleştirildi, not eklendi
|
üzere
|
2.25
|
T. Tekin makalesi doğrultusunda
açıklama notu düzeltildi
|
yoğurt
|
2.25
|
Açıklamaya T. Tekin’in yorumunu
reddeden cümle eklendi.
|
kapı
|
2.25
|
nokta eklendi, farklı ETü yazımlar
vurgulandı
|
ağabey
|
2.25
|
-
|
ihvan
|
2.25
|
Arapça tanımdan bir kelime silindi
|
ahi
|
2.25
|
Açıklayıcı not ayrıntılandı. axı
yazımı düzeltildi.
|
ağa
|
2.25
|
Arapça ax ve axı ile ilişkisi
önerildi.
|
adaş
|
2.25
|
T. Tekin makalesi doğrultusunda
ETü adaş ile özdeş olmadığı vurgulandı.
|
eşek
|
2.25
|
Açıklayıcı not sadeleştirildi,
cümle eklendi.
|
topuk
|
2.25
|
T. Tekin makalesi doğrultusunda
top sözcüğüyle ilişkisi netleştirildi, açıklama sadeleştirildi.
|
topak
|
2.25
|
Açıklama notu gereksiz görülerek
silindi.
|
budak
|
2.25
|
Açıklama notu yumuşatıldı, ifade
düzeltildi. ETü tanımda köşeli parantezler kaldırıldı.
|
açık
|
2.25
|
“açık ara”, “açık kalp ameliyatı”
metin örn. eklendi
|
açıkla-
|
2.25
|
18. yy metin örn. eklendi
|
insan
|
2.25
|
Arapça tanımdan “bir” sözü silindi
|
öğren-
|
2.25
|
kökü ETü öğür adından getirildi,
literatür belirtildi
|
dalak
|
2.25
|
T. Tekin ve M. Erdal tezleri
açıklamada tartışıldı; etym değişmedi, ? işareti eklendi.
|
malafat
|
2.25
|
İtal. etym eklendi (boştu),
Devellioğlu metin ör. eklendi.
|
melul
|
2.25
|
Ar vezin açıklandı
|
altruizm
|
2.25
|
1924 metin örneği eklendi
|
keko
|
2.22
|
“salak” anlamında kek buraya
eklendi
|
kek2
|
2.22
|
madde iptal edildi, içeriği
keko’ya eklendi
|
cheesecake
|
2.22
|
kek maddesine yönlendirildi
|
kiş
|
2.22
|
kek maddesine yönlendirildi
|
kek1
|
2.22
|
kek1 idi, kek oldu
|
zeytin
|
2.22
|
yazım hatası düzeltildi
|
aydın
|
2.21
|
etym analize ? eklendi, açıklamaya
bir cümle eklendi.
|
azmak
|
2.21
|
tanım iyileştirildi
|
bile
|
2.21
|
ETü birle biçiminin analizindeki
döngüsel mantık düzeltildi; bağlaç, edat ve zarf kullanımları netleştirildi;
14. yy örnekleri eklendi.
|
ile
|
2.21
|
edat ve başlaç tanımları eklendi,
Aşık Paşadan ikinci örnek eklendi
|
bileş-
|
2.21
|
“bileşen” metin örneği eklendi;
açıklama notu zenginleştirildi.
|
bilek
|
2.21
|
Etü etimoloji düzeltildi, açıklama
notu eklendi
|
bele-
|
2.21
|
ETü fiilin iki ayrı anlamı
vurgulandı
|
moloz
|
2.19
|
Evliya Ç metin örn. eklendi
|
genel
|
2.16
|
soru işareti eklendi
|
genelev
|
2.16
|
madde eklendi, ilk metin örneği
eklendi
|
onur
|
2.13
|
virgül kesildi
|
kur2
|
2.12
|
kur1 “ders” ve kur2 “yaltaklanma”
ayrıldı. İkincisinin hatalı Fr. etimolojisi düzeltildi. kort maddesine
yönlendirildi.
|
kort
|
2.12
|
İng ve EFr tanımlar toparlandı
|
kur1
|
2.12
|
numara eklendi
|
parkur
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
kurye
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
kurs1
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
kurander
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
korsan
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
koridor
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
konkur
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
diskur
|
2.12
|
kur1’e yönlendirildi
|
pikap
|
2.11
|
“kamyonet” anlamının kaynağı
açıklandı; “plak çalar” anlamının tanımı düzeltildi
|
çalpara
|
2.11
|
“bir tür yengeç” anlamı eklendi,
metin örneği bulundu. “bir tür tencere” anlamı açıklamaya eklendi.
|
mercan
|
2.10
|
Aramca alıntı yerine eşkökenli
işareti kondu
|
potasyum
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
tundra
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
ren geyiği
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
çeçe sineği
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
manyok
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
şist
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
fosfat
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
|
merinos
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
bazalt
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
gravyer
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
ruble
|
2.10
|
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek
eklendi
|
filozof
|
2.09
|
feylesof’un varyantı değil
Fransızcadan ayrı alıntı olduğu belirtildi, metin örneği bulundu
|
feylesof
|
2.09
|
filozof ayrıldı
|
felsefe
|
2.09
|
filozof yerine feylesof maddesine
yönlendirildi
|
cepken
|
2.09
|
açıklayıcı not eklendi, literatür
tartışıldı.
|
mantık
|
2.09
|
ilm-i mantık anlamında kullanımı
örneklendi
|
el+
|
2.09
|
Arapça el artikelli sözcüklerin
sunumu düzenlendi
|
elaman
|
2.09
|
Arapça el artikelli sözcüklerin
sunumu düzenlendi
|
aman
|
2.09
|
Arapça el artikelli sözcüklerin
sunumu düzenlendi
|
elalem
|
2.09
|
madde ve açıklama eklendi
|
elcevap
|
2.09
|
Arapça el artikelli sözcüklerin
sunumu düzenlendi
|
matrah
|
2.08
|
semantik evrim netleştirildi ve
açıklandı
|
televole
|
2.07
|
tele+ yerine televizyon maddesine
yönlendirildi
|
pulsar
|
2.05
|
Lat pulsare ve pellere ilişkisi
netleştirildi
|
sakin
|
2.05
|
“hareketsiz”, “mukim” ve “dingin”
anlamları ayrıştırıldı, metin örnekleri bulundu
|
unsur
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi
|
tazip
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi
|
dun
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi
|
batın1
|
2.05
|
içeriksiz Aşık Paşa referansı
silindi
|
yek
|
2.05
|
içeriksiz Aşık Paşa referansı
silindi
|
ah2
|
2.05
|
“lanet” anlamında Aşık Paşa
referansı silindi
|
nisa
|
2.05
|
Aşık Paşa referansı silindi
|
Yahudi
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
safha
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi
|
misil
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örneği eklendi
|
otlak
|
2.05
|
metin ör. yazım düzeltildi
|
kusur
|
2.05
|
Aşık P yanlış metin örneği silindi
|
harp1
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
idrak
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
iptila
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
sükût
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
zülfikar
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
zabıt
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
vecd
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
tekrar
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi , Ar
gramer düzeltildi
|
silsile
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
sikke
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
ah u zar
|
2.05
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
yakın
|
2.05
|
ETü tanım sadeleştirildi, Aşık
Paşa metin örn. eklendi
|
yakış-
|
2.05
|
ETü tanım düzeltildi
|
per+
|
2.05
|
HAvr tanım sadeleştirildi
|
pare
|
2.05
|
zampara ve kulampara referansları
silindi
|
kulampara
|
2.05
|
Farsça bileşen pâra değil bâra
“düşkün, tutkun”
|
zampara
|
2.05
|
Farsça bileşen pâra değil bâra
“düşkün, tutkun”
|
sıkıntı
|
2.02
|
“meyve suyu” ve “tasa” anlamları
netleştirildi, ayrı metin örn. eklendi
|
daği
|
2.02
|
Türkçe dağ değil Ar tuğyan ile
ilgili olduğu açıklandı
|
tuğyan
|
2.02
|
Arapça tağâ fiil tanımı düzeltildi
|
yanardağ
|
2.02
|
madde eklendi, LO metin örneği
verildi
|
bisturi
|
2.02
|
Farsça etimoloji terk edildi, İt
ve Fr kaynaklar gösterildi
|
alay
|
2.02
|
Lat ala ile bağlantısı gösterildi
|
evren
|
1.27
|
Lehçe-i Osmani metin örneği
eklendi
|
muhanet
|
1.27
|
muannit’ten ayrı madde açıldı,
etimoloji ve metin örnekleri verildi
|
muannit
|
1.27
|
tanım düzeltildi, muhanetle ilgili
örnekler ayrıldı
|
semaver
|
1.27
|
Lehçe-i Osmani metin örneği
eklendi
|
elastik
|
1.27
|
Lehçe-i Osmani metin örneği
eklendi
|
çizelge
|
1.27
|
ek analizi değiştirildi, +AlgA
ekine ilişkin açıklama notu eklendi
|
tokat
|
1.23
|
Burhan-ı Katı metin örneği eklendi
|
portakal
|
1.23
|
III Ahmet mektubundan metin
eklendi, açıklama notu tashih edildi
|
harç
|
1.23
|
“duvarcı karışımı” ve “üretim
ögesi” anlamları için metin ör. eklendi
|
düz-
|
1.23
|
“cinsel ilişki” anlamı için 19. yy
metin örneği verildi
|
+gâh
|
1.20
|
+gâh’lı birkaç bileşik ad eklendi
|
çöp1
|
1.19
|
etimoloji analizine ara basamak
eklendi
|
turp
|
1.19
|
yapılmış bir düzeltme iptal edildi
|
alp
|
1.19
|
yapılmış bir düzeltme iptal edildi
|
al-
|
1.19
|
tanım sadeleştirildi
|
azgın
|
1.19
|
Aşık Paşa metin örn. eklendi
|
vurgun
|
1.19
|
Lehçe-i Osmani metin örneği
eklendi
|
baskın
|
1.19
|
Lehçe-i Osmani metin örneği
eklendi
|
coş-
|
1.19
|
coşkun eklendi, Meninski’den
‘coşkun’ metin örneği eklendi.
|
playboy
|
1.18
|
playboy eklendi, metin örneği
bulundu
|
ruj
|
1.18
|
1929 metin örn. eklendi
|
dize
|
1.17
|
1948 metin örn. eklendi
|
moket
|
1.17
|
1929 metin örn. eklendi, Fr tanım
sadeleştirildi
|
magnet
|
1.17
|
magnet (“buzdolabı süsü”) eklendi
|
mıknatıs
|
1.17
|
EYun imla düzeltildi
|
konsantre
|
1.17
|
“yoğunlaştırılmış gıda” ve “zihni
yoğunlaştırmak” anlamları ayrıldı, iki metin ör eklendi
|
halile
|
1.17
|
halile eklendi, etimoloji ve metin
ör. eklendi
|
karakter
|
1.17
|
EYun xarasso tanımı düzeltildi
|
herek
|
1.17
|
EYun xarasso tanımı düzeltildi
|
bol
|
1.16
|
bol kese, bol kepçe eklendi
|
ivedi
|
1.10
|
ad ve sıfat kullanımı
netleştirildi
|
pat2
|
1.09
|
Gövsa sözlüğünden ‘kasımpatı’
örneği verildi
|
validatör
|
1.09
|
madde eklendi “mekanik bilet
okuyucu”, etimoloji ve metin ör. eklendi
|
rapid
|
1.09
|
“rafting sporunda çağlayan” ve
“bir tür kalem” anlamları örneklendi
|
tape
|
1.09
|
1929’dan itibaren anlam evrimi
gösterildi
|
şaryo
|
1.09
|
1929 metin örn. eklendi
|
araşit
|
1.09
|
1929 metin örn. eklendi
|
trahom
|
1.09
|
1929 metin örn. eklendi
|
anır-
|
1.06
|
etym. sunum standartlaştırıldı
|
böğür-
|
1.06
|
etym. sunum standartlaştırıldı
|
öz2
|
1.01
|
“sulak yer” eklendi
|
öz
|
1.01
|
açıklamada öz2 anlamı ayrıştırıldı
|
sonda
|
1.01
|
Fr tanım netleştirildi
|
sondaj
|
1.01
|
Fr tanım deniz ve kara için
ayrıştırıldı
|
amorti
|
1.01
|
1929 metin örn. eklendi
|
+Türkilizce
|
12.30
|
eklendi
|
tecziye
|
12.28
|
1918 metin örn. eklendi, açıklama
notu yazıldı
|
pansuman
|
12.28
|
1929 metin örn. eklendi
|
avans
|
12.28
|
1929 metin örn. eklendi
|
pastörize
|
12.22
|
1929 metin örn. eklendi
|
takı
|
12.19
|
Derleme S. “geline takılan
armağan” metin ör. eklendi
|
yekin-
|
12.19
|
etym denemesi eklendi
|
hırçın
|
12.12
|
Zenker metin ör. verildi, Dankoff’a
uyarak Erm etimoloji verildi
|
töz
|
12.12
|
Xuastuanift çevirisi düzeltildi
|
tüzük
|
11.27
|
Çağatayca metin örneği eklendi
|
sik-
|
11.26
|
Yunanca siktirizo fiili nota
eklendi
|
salep
|
11.25
|
tanım sadeleştirildi
|
okul
|
11.23
|
açıklama notu yumuşatıldı
|
efzun
|
11.22
|
madde eklendi, etim ve metin ör
eklendi
|
kelepir
|
11.22
|
tanım eklendi
|
hazır
|
11.12
|
metin örneklerinde türev ve
deyimler başa yazıldı
|
mir
|
11.12
|
tanım düzeltildi, Codex C çevirisi
düzeltildi
|
nunçaku
|
11.12
|
madde ve etimoloji eklendi
|
seyyare
|
11.08
|
planet maddesine gönderi marke
edildi
|
teessüf
|
11.08
|
|
bahşiş
|
11.08
|
|
müdahale
|
11.08
|
|
istihfaf
|
11.08
|
|
lacivert
|
11.08
|
|
mübaşir
|
11.08
|
|
uhuvvet
|
11.08
|
|
müsellah
|
11.08
|
|
çuha
|
11.08
|
|
hizmet
|
11.08
|
|
mükâleme
|
11.08
|
|
hercümerç
|
11.08
|
|
istiklal
|
11.08
|
|
cumhuriyet
|
11.07
|
|
yankesici
|
11.07
|
|
meyan2
|
11.07
|
|
yamçı
|
11.07
|
|
dingil1
|
11.06
|
onomatope ile
“tekerlek aksı” ayrı maddeye taşındı
|
dingil2
|
11.06
|
|
küfeki
|
11.06
|
|
natura
|
11.06
|
|
tedirgin
|
11.06
|
|
pırtık
|
11.06
|
|
pürtük
|
11.06
|
pırtık’tan ayrıldı
|
evamir
|
11.06
|
|
tangır
|
11.06
|
|
dank
|
11.06
|
|
dangıl
|
11.06
|
|
dangalak
|
11.06
|
|
mihver
|
11.06
|
|
dene-
|
11.06
|
|
denk1
|
11.06
|
|
denk2
|
11.06
|
|
kılavuz
|
11.06
|
|
ampir
|
11.06
|
|
pena
|
11.06
|
|
üftade
|
11.06
|
|
pterodaktil
|
11.06
|
|
helikopter
|
11.06
|
|
semptom
|
11.06
|
|
iktisa
|
11.06
|
|
sahan
|
11.06
|
|
fetret
|
11.06
|
|
dikiz
|
11.06
|
|
inkılap
|
11.06
|
|
mustarip
|
11.06
|
|
tıynet
|
11.06
|
|
döşe-
|
11.06
|
|
hadım
|
11.06
|
|
hademe
|
11.06
|
|
taaddi
|
11.06
|
|
köy
|
11.06
|
|
kabarcık
|
11.06
|
|
kervan
|
11.06
|
|
nişan
|
11.06
|
|
rubai
|
11.06
|
|
neşter
|
11.06
|
|
dehri
|
11.06
|
|
teskin
|
11.06
|
|
küstah
|
11.06
|
|
mil1
|
11.06
|
|
müsavi
|
11.06
|
|
tasdik
|
11.06
|
|
mücavir
|
11.06
|
|
harçlık
|
11.06
|
|
mukataa
|
11.06
|
|
izhar
|
11.06
|
|
vesvese
|
11.06
|
|
müsait
|
11.06
|
|
cerahat
|
11.06
|
|
silah
|
11.06
|
|
küçük
|
11.06
|
|
hor1
|
11.06
|
|
vesaire
|
11.06
|
|
taalluk
|
11.06
|
|
perestiş
|
11.06
|
|
müstağni
|
11.06
|
|
feraset
|
11.06
|
|
mülazım
|
11.06
|
|
şölen
|
11.05
|
|
sinek
|
11.05
|
|
âciz
|
11.05
|
|
şerir
|
11.05
|
|
temettü
|
11.05
|
|
mukarrer
|
11.05
|
|
server
|
11.05
|
|
oturak
|
11.05
|
|
çapul
|
11.05
|
|
bertaraf
|
11.05
|
|
giysi
|
11.05
|
|
rüşt
|
11.05
|
|
tedricen
|
11.05
|
|
emmi
|
11.05
|
|
illet
|
11.04
|
|
eyyorla-
|
11.04
|
|
bidayet
|
11.04
|
|
boy
|
11.04
|
|
şen
|
11.04
|
|
zürriyet
|
11.04
|
|
laçin
|
11.04
|
|
doğan
|
11.04
|
|
sinagog
|
11.01
|
|
kisve
|
10.27
|
|
meri
|
10.27
|
|
triyaj
|
10.27
|
|
ala
|
10.26
|
|
dinamit
|
10.25
|
|
filoloji
|
10.25
|
|
antropoloji
|
10.25
|
|
tırkaz
|
10.23
|
|
güderi
|
10.23
|
|
drom(o)+
|
10.23
|
|
yobaz
|
10.23
|
|
küfür
|
10.17
|
|
kâfir
|
10.17
|
|
rebap
|
10.10
|
|
termik
|
10.08
|
|
blister
|
10.08
|
|
havari
|
10.08
|
|
havil
|
10.08
|
|
havşa
|
10.08
|
|
zabit
|
10.08
|
|
üstenci
|
10.08
|
|
akın
|
10.08
|
|
ürün
|
10.08
|
|
bil-
|
10.03
|
|
der-
|
10.03
|
|
kaleidoskop
|
09.19
|
|
kalimera
|
09.19
|
|
kalistenik
|
09.19
|
|
kaligrafi
|
09.19
|
|
allem kallem
|
09.19
|
|
nevrasteni
|
09.19
|
|
ekstre
|
09.19
|
|
samsa
|
09.19
|
|
sala
|
09.19
|
|
hemşeri
|
09.19
|
|
diyaspora
|
09.19
|
|
ambülans
|
09.19
|
|
çağanoz
|
09.19
|
|
mamut
|
09.19
|
|
tik3
|
09.19
|
|
ahlat
|
09.19
|
|
işlem
|
09.19
|
|
cosplay
|
09.19
|
|
dejavü
|
09.19
|
|
ye-
|
09.19
|
|
üroloji
|
09.19
|
|
aşağı
|
09.19
|
|
balık
|
09.19
|
|
alabalık
|
09.19
|
|
oba
|
09.16
|
|
öbek
|
09.16
|
|
ayin
|
09.16
|
|
güllabi
|
09.16
|
|
balyoz2
|
09.14
|
|
pus3
|
09.12
|
|
petunya
|
09.11
|
|
ananas
|
09.11
|
|
mel mel
|
09.11
|
|
nom(o)+
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
ekonomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
+nomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
anomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
astronomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
otonomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
taksonomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
antinomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
gastronomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
ergonomi
|
09.11
|
+nomi ekli
sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
|
aristokrasi
|
09.11
|
|
monarşi
|
09.11
|
|
demokrasi
|
09.11
|
|
eboş
|
09.07
|
eboş eklendi
|
muteriz
|
09.07
|
|
itiraz
|
09.07
|
|
yöneylem
|
09.07
|
|
yatar
|
09.07
|
|
küt3 böreği
|
09.07
|
|
kent2
|
09.07
|
|
rüşeym
|
09.07
|
|
+amq
|
09.06
|
|
huruf
|
09.06
|
|
tekel
|
09.04
|
|
eyle-
|
09.04
|
|
et-
|
09.04
|
|
kimse
|
09.04
|
|
er-
|
09.04
|
|
ergen
|
09.04
|
|
taban
|
09.04
|
|
deve
|
09.04
|
|
mavra
|
09.04
|
|
nonoş
|
09.04
|
|
şabalak
|
09.04
|
|
sap
|
09.04
|
|
aynasız
|
09.04
|
|
kalantor
|
09.04
|
|
mantar
|
09.04
|
|
cart
|
09.04
|
|
şiddet
|
09.04
|
|
milliyet
|
08.29
|
|
paydos
|
08.29
|
|
harikulade
|
08.29
|
|
beynelmilel
|
08.29
|
|
uyuş-
|
08.29
|
|
piyango
|
08.29
|
|
makaron
|
08.29
|
|
makarna
|
08.29
|
|
iskorbüt
|
08.29
|
|
gelir
|
08.29
|
|
gazete
|
08.29
|
|
çizgi
|
08.29
|
|
kupez
|
08.29
|
|
gözenek
|
08.29
|
|
gözetle-
|
08.29
|
|
mantı
|
08.29
|
|
pusula
|
08.27
|
|
kaldırım
|
08.27
|
|
arzuhal
|
08.26
|
|
arkadaş
|
08.26
|
|
muhabere
|
08.24
|
|
iklim
|
08.24
|
|
tarife
|
08.24
|
|
roza
|
08.24
|
|
protesto
|
08.24
|
|
patent
|
08.24
|
|
kalem
|
08.24
|
|
gündelik
|
08.24
|
|
avize
|
08.24
|
|
arife
|
08.20
|
|
mihrap
|
08.20
|
|
palas pandıras
|
08.20
|
İsp etimoloji
verildi
|
kurban
|
08.20
|
|
tencere
|
08.20
|
|
öğrenci
|
08.20
|
|
saraka
|
08.20
|
|
zoka
|
08.20
|
|
kül2
|
08.20
|
|
abaza
|
08.20
|
yeni metin örneği
verildi; Çingenece etimoloji terk edildi, Abaza ulus adı önerildi
|
yarak
|
08.20
|
|
şifre
|
08.20
|
|
ehemmiyet
|
08.20
|
|
puşt
|
08.20
|
|
antlaş-
|
08.20
|
|
aksisada
|
08.19
|
|
sayın
|
08.19
|
|
sinod
|
08.19
|
|
künefe
|
08.19
|
|
hoşbeş
|
08.19
|
|
ayol
|
08.15
|
|
saygı
|
08.15
|
|
ayal
|
08.15
|
|
ekser1
|
08.13
|
|
ekalliyet
|
08.13
|
|
kamyon
|
08.11
|
|
şimendifer
|
08.11
|
|
id
|
08.11
|
|
pedagog
|
08.11
|
|
otomat
|
08.11
|
|
jaguar
|
08.01
|
Sevan Bey
ReplyDeleteAğa kelimesinin Arapça etimolojisine katılmıyorum.Bu kelime ön Türkçeden veya ön Oğuzcadan erken Moğolcaya geçmiştir.Bunun kanıtlarından biri bu sözcüğün Yakutça aga olarak var olmasıdır.Üstelik bu kelime Moğolcadan Ön tunguz diline de geçmiştir ve birçok tunguz dilinde aka,aga,ağa olarak telaffuz edilir.
Anlamı saydığım bu dillerin hepsinde büyük erkek kardeş,amca anlamlarına gelir.
Ön-Türkçe ve ön-Oğuzca hipotezini destekleyen hiçbir şey yok. Birinci ihtimalde Moğolcadır, veya Moğolcadan çevreye yayılmış infantilizmdir. Yakutçada çok fazla sayıda Moğolca alıntı var. İkinci ihtimalde 13. yy'da Yakındoğu sahasında belirmiş bir Wanderwort'tur; Arapça ax ve axı'dan ilham almıştır.
DeleteBu ikisi arasında seçim yapabilecek veriden yoksunum. Üçüncü bir ihtimali şimdilik görmüyorum.
https://books.google.com.tr/books?id=-XmqRrrJvkQC&pg=PA31&lpg=PA31&dq=proto+turkic+aga&source=bl&ots=n5hzM2QhOW&sig=ACfU3U3XydXN6sSSEVRKSFhZJT6W0OMgAQ&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwixn7aE2u7gAhVGUZoKHbTtCwsQ6AEwAnoECAoQAQ#v=onepage&q=proto%20turkic%20aga&f=false
DeleteKaynaklardan biri(bu kitaptaki Nostratik saçmalıklara inanmıyorum, sadece kelimenin varlığını göstermek için paylaştım).
Yakutçanın Orta Moğolcadan birçok alıntı aldığı doğrudur,ama yakutlar Cengiz Han'ın soykırımı yüzünden 13.yüzyıl başı gibi Baykal gölünden kaçıp ıssız Lena platosuna sığınmışlardır.
Bir yakındoğu teriminin o dönemde Baykala veya lenaya uzanması çok zor ihtimal.
Bir sıkıntıda ön tunguz dilinin milat başı gibi dallanması ki bu İslam'dan ve Arap hakimiyetinden önce.
Kelime yüksek ihtimalle Türkî kökenlidir,çünki eski oğuzcadaki çok az kültürel ve coğrafi terimi saymazsak Moğolcadan Türkî dillere Cengiz hakimiyeti öncesi doğrudan hiçbir kelime geçmemiştir,özellikle akrabalık gibi temel kelimeler.
Buna karşın ön Moğolca çeşitli zamanlardan birçok Türkî alıntı toplamıştır.Mesela Moğolca ikir>ikiz kelime ön bulgar-türkî ikiR sözcüğünden o da "iki" kelimesinden türeme,ama Moğolca da iki>khoyar alakasız bir kelime.
Bence Arapçadan evvela Türki dillere, sonra onlar üzerinden Moğolcaya geçmiştir. Tabii tartışmalı konu, o dönemde Türki dillere ve Moğolcaya ait metin az.
DeleteSayın Onur
DeleteBu kelime ön tunguz diline kadar götürelebiliyor ve ön tunguz dili yaklaşık MS 0-500 yılları arasında başka dillere bölünmeye başlamıştı.
Yani bu kelimeyle ilgili kesin birşey söyleyebilirsek bu da Araplardan çok önceye dayandığıdır.
@Mem
DeleteYanlış anlaşılma olmasın, ben kelimenin Arapçaya dayandığı varsayımından hareketle o tahmini yürüttüm, Arapçaya dayanıp dayanmadığı hakkında bir tahmin yürütmüyorum.
bir de yeni kelimelerden servant var. kahvecide duydum beyefendi kahvenizi servanta bıraktım dedi ben de içimden hee dedim.
ReplyDeleteBana lazım hemen her konuda süzülmüş temel entelektüel bilgi kaynağım burası.
ReplyDeleteGenelde insanlar yokluğunda efsanelesir.
Ender, bazısı da yaşarken kazıya kazıya tarih yazar.
Böyle bir adamsın üstad.
Var ol..
Mersi, teveccühünüz.
DeleteBen de "öğrenmek" eyleminin köken açıklamasına katılmıyorum. Öğrenmek, muhtemelen *ögir-/*ögür- (aklına almak) gibi bir eylemden gelse gerektir. Bu eylem de adlardan eylem yapan +r- ekiyle türemiştir. Eski Türkçe ög (akıl 2. zekâ) adından. Bu ad da Proto-Turkic *ö- (düşünmek 2. anlamak 3. bilincinde olmak) ana kökünden gelir, buradan > öz (benlik 2. bilinç 3. ruh)...
ReplyDeleteBu eylemin, yani *ögir-/*ögür- eyleminin dönüşlü çatısı > *ögiren-/*ögüren- > ses düşmesi ile > ögren- (aklına almak 2. bilincine yerleştirmek) olur, ettirgen çatısı ise > ögret- (birinin aklına katmak, bilincine yerleştirmek) olur.
Bu eylemden, yani *ögir-/*ögür- eyleminden > *ögiz/*ögüz (yâd, hatır) gibi bir söz türer, buradan da > *ögizle-/*ögüzle- > *öğüzle- > özle- (yâdına getirmek, hatırlamak 2. hasret etmek) eylemi türer.
Benzer şeyleri ben de düşündüm elbette. Doğru değil. Öğrenmenin akılla bir ilgisi yok. "Alışmak, evcilleşmek, ünsiyet kazanmak" anlamına geliyor. Yaban'ın zıddı.
DeleteNişanyan Bey,
ReplyDeleteSözlüğünüzde argodan gelen Madiden ve Dravdan sözcüklerin söylemiştim. Eklediniz mi?
Çingenecedir muhtemelen.
DeleteDravdan Kürtçe... Kürtçe derew 'yalan'. Yani dravdan 'yalandan' demek oluyor.
DeleteSevan Bey. Sözlükteki OTUZ maddesi tanımı içinde 'otuzbir deyimi muhtemelen eski yazıdaki 3 ve 1 sayılarının şeklinden mülhemdir' yazıyor. Bu açıklamayı düzeltmek gerekli. Eski yazıdan kaynaklandığı doğru. Lakin EBCED hesabı ile ilgili. EL kelimesinin eski yazı yazılışı Elif ve Lam harflerinin toplamı (Elif=1, Lam= 30). Mastrübasyon kelimesini kullanmamak bi,rz da okuma yazma bilmeyenler için gizlemek amacı ile EL le yapılan veya EL'e ilişlkin anlamına gelecek şekilde EL=31 kullanılmıştır. Allah kelimesinin 66 olduğu gibi 66'ya bağlamak gibi... Sivas'lılar pek sevmez 1962 de plaka numaraları verilince Sivas'a 58 düşer. İbne'nin eski Türkçe yazılımındaki Ebced karşılığı 58 dir.
ReplyDeleteWiktionary'de Moğolca "aq-a" olarak belirtmişler, bu çizgi ne anlama geliyor? Sözcüğün aslı "aq" mı yani?
ReplyDeletehocam "eyyorlamam bu kadar" videosunu izlediniz mi? eyi yorum'dan ziyade, adam "benim yorumlamam bu kadar" demek istemiş gibi geliyor bana.
ReplyDeleteeğer öyle ise, "eyyorla-"nın "eyi yorumla-"dan türediğini söylemek biraz "kesdoğan" hikayesine benzeyecek sanki.
bu türetmenin hiçbir ses dönüşüm kuralına uymaması da internetin şaşırtıcı (ama beklenmedik olmayan) bir etkisi sayılsa gerek.
Sözlükte Sikkin(hançer) niye yok? Halbuki eski metinlerde, bulmacalarda falan hep geçer.
ReplyDeleteHocam bir uygulama software kullanıyor musunuz ?
ReplyDeleteHocam TDK'nin online sözlüğünde gerundium maddesini almışlar, sizin sözlüğünüzde göremedim. Sizce bu madde Türkçe sözlükte olmalı mı, olmalıysa siz neden yer vermediniz?
ReplyDelete