Tuesday, March 5, 2019

Nişanyan Sözlük'ten son haberler

 20 küsur yıldan beri hayatımın değişmeyen ekseni sözlüğüm. Birkaç kez aylar süren hummalı çalışma dönemleri oldu. Sonuncusu 2017 Kasımında bitti, 2018 Nisan-Temmuzunda da yeni basım için çok sıkı bir tashih sürecinden geçtik, 600’ü aşkın aşkın yazım hatası ve binlerce stil tutarsızlığı düzelttik. Kitap 24 Temmuz’da benden çıktı. O günden beri sözlük işi rölantide.
Rölantide derken şöyle. Saplantı olmuş artık, bir şey okurken ya da konuşurken ya da gece uyurken bir kelime aklıma takılır; “ne demişiz biz buna” deyip sözlüğü açar bakarım. Bir şey aklıma yatmaz kaynakları yeniden didiklerim, yahut virgül hatası bulurum, yahut o Latince kelimenin çevirisi içime sinmez düzeltirim. Yer Adları sözlüğüne çalışırken umulmadık bir detay yakalarım, mesela ‘Ahibaba’ tipi adlarla ‘Ağababa’ tipi adların tarih boyunca eşdeğer sayıldığını fark ederim. Yahut elime yeni bir kaynak düşer, onu tararım. Örneğin cezaevindeyken matbu nüshadan satır satır okuyup alıntıladığım Garibname’nin searchable pdf’i gelir, gözümden kaçmış yirmi tane yeni metin örneğini üçer beşer tuş darbesiyle yakalarım. 
Siteden her gün ortalama yarım düzine kullanıcı mesajı geliyor. Bir kısmı ilginçtir. Gözümden kaçmış olasılıkları deşerler, falan niye yok diye kafa tutarlar, yeni kelimeler önerirler, en azından neyin yanlış anlaşılabildiğine dair beni uyarırlar. Zeus onlardan razı olsun, beş altı da kıdemli düzeltmenim var. Biri hayranlık veren bir özenle literatürü tarayıp etimoloji hatalarıma dikkatimi çeker, dil tarihinin umulmadık inceliklerini – mesela “inatçı” anlamında muannit ile “hain” anlamında muhanet’in ayrı sözcükler olduğunu, ya da feylesof’un Arapçadan ama filozof’un Fransızcadan geldiğini – hatırlatır. Hayli genç olduğunu düşündüğüm bir başkası yeni dilde yaygınlık kazanan sözcükleri – mesela Asya döğüş sanatlarında kullanılan nunçaku, buzdolaplarına yapıştırılan magnet, kamu ulaşım araçlarında biletinizi kontrol eden validatör – fark etmemi sağlar. Biri eski gazete ve dergi koleksiyonlarını tarayıp alafranga kelimelerin ilk tespit tarihini birer yıl birer yıl hesabıyla gerilere götürür. Haftada bir iki onların notlarını toplayıp sözlüklerime dalmak ya da gazete arşivlerinde metin örneği avcılığına çıkmak zorundayım.
Sonuç aşağıda. Kitabı basım için yayınevine teslim ettiğim 24 Temmuz 2018’den bu yana tam 466 maddede değişiklik yapmışım. Listede hepsinin tarihini ve ilk 200 kadarının kısa özetini görüyorsunuz. Gerisine üşendim. Nişanyan Sözlük baskısı elinizdeyse alın web sitesiyle karşılaştırın, yaptığım işi kolayca bulursunuz. Mutfağımız o kadar şeffaf.
1 Ağustosta hafta bir gol bir, Brezilya taşrasını oğlumla turlarken Tupi dili hakkında bilgilenme sevdasına düşmüşüm. Minas Gerais eyaletinde bir otel odasından siteye girip jaguar’ı düzeltmişim. Tupice’den dilimize gelen 9 sözcükten biri. 
Yapılanların çoğu basit tashihler, ya da sözcük tanımlarını daha net ve anlaşılır kılmak için yapılan düzeltmeler. Birçok maddede ya daha eski örnekler bulduğum için, ya da sözcüğün eski ve yeni çeşitli anlamlarının farkını vurgulamak istediğim için, yeni metin alıntıları eklemişim. Bazılarında sözcüğün tarihi anlamını örneklerken güncel anlamı ihmal ettiğimi fark etmişim. Yedi ayda sözlüğe 36 yeni madde katılmış. Onları listede yeşile boyadım.
Kırmızı işaretlediklerim ciddi sayılabilecek etimolojik analiz tashihleridir, hepsi 22 tane. Beş altı tanesi cidden ciddi. Türkçe üst sözcüğünün yüz- fiiliyle alakası yok, yüz adının bir türevi. Eskisi birle olan Türkçe bile sözcüğünü evvelce yaptığım gibi bir+le olarak analiz etmek abes. Arapça sınıf sözcüğünün Yunanca synaphé ile ilgisi yok, ta Elifin Öküzü günlerinden kalma bir hata, nasıl bunca zaman gözüme ilişmemiş hayret. Öğrenmek fiili, Talat Tekin’in vurguladığı üzere öğür adından geliyor, Eski Türkçe “akıllanmak” anlamına gelen öglenmek’le ilgisi yok. Alay sözcüğünü Latince ala’dan türetenlere yıllarca kuşkuyla baktım, çünkü ala’nın Bizans Rumcasına 10. yy’da (dolayısıyla belki Türkçeden) girmiş olduğunu sanıyordum; 1. yy’a ait kapı gibi örnekleri okuyunca süngüm düştü. Osmanlıca dağî’nin Türkçe dağla ilgisi yok, Arapça tuğyan’ın bir türevi. Süpürgenin yoldaşı olan faraş kürek kemiğinin Arapçası, “döşek seren” anlamında farrâştan türemiş değil (Ahmet Vefik Paşa da o hataya düşmüş oysa ki).
Farsçadan alıntı olan nar sözcüğünün daha derin etimolojisi yoktu. Hititçe ve Hurrice adlarını görünce onları da ekleme gereği duydum. Aynı şekilde, tüm klasik kaynaklarda hiç inandırıcı olmayan Farsça sûr-nây (“düğün neyi”) etimolojisi verilen zurna’nın eski Anadolu ve Ortadoğu dillerindeki bariz paralellerini belirttim.
Hırçın ve malafat sözcüklerine etimoloji vermemiştim. İkisi de tatmin ediçi şekilde çözüldü sanırım. Hırçın’ın Ermenice olduğunu Dankoff ve Tietze belirtmişler, ben yoğurdu üfleyerek yemiştim. Eski metin örneklerini görünce haklı olduklarına kanaat getirdim. En çok hoşuma gideni ise pembe. Türkçede 18. yy’a dek sadece “pamuk” anlamına gelen bu sözcük nasıl renk adı oldu? Bunun cevabını bilen veya söyleyen kimseye rastlamamıştım bugüne dek. Ta ki ‘toz pembe’ deyimine metin örneği arayıncaya kadar.
Zaman aralığını biraz daha açsak son bir yılda sözlüğe eklenen maddeler şunlar:
aikido, alabalık, amq, apokrif, apukurya, arjante, aspir, balayı, cosplay, çıvgar, çorla-, daği, dingil1, eboş, efzun, elalem, elaman, elcevap, evamir, eyyorla-, filozof, genelev, halile, harçlık, havşa, iktisa, kalistenik, katavasya, kent2, kentsoylu, kirebolu, kokoroz1, korakor, krinolin, kur2, lahuri, magnet, mamaliga, mel mel, meremet, mığrı, muhanet, muteriz, nunçaku, ormantik,  oro+, öz2, pena, playboy, plevra, politeizm, port+, portbebe, prekarite, pürtük, random, sabuniye, soyka1, soyka2, şıllık2, tekel, tırrek, tik3, triyaj, Türkilizce, usturmaça, üroloji, üstenci, validatör, yanardağ, yoyo

Madde
Tarih
Yapılan işlem
şuh
3.3
Fa tanım iyileştirildi
şaka
3.3
Fa şuxi ile anlam karışması ihtimaline değinildi
efkâr
3.3
Fa efgar ile ilişkisi olmadığı belirtildi.
soyka2
3.2
“ala karga” eklendi
soyka1
3.2
“ölü giysisi” eklendi
nar1
3.2
Hititçe/Hurrice kaynak ihtimali eklendi
zurna
3.2
Farsça klasik sûr-nây açıklaması kaldırıldı; Luwice ve EYun muhtemel paraleller gösterildi
kaburga
3.2
Moğolca tanım ve imla düzeltildi
faraş
3.2
yanlış etimoloji düzeltildi. Ar farrâş değil feraş “kürek kemiği”
sınıf
3.2
yanlış etimoloji düzeltildi. Arapça sözün Yunanca synaphê ile ilgisi yok.
tasnif
3.2
Aşık Paşa metin örneği eklendi
sınır
3.1
Aşık Paşa metin örneği eklendi. 18. yy “sınırlamak” ve “sınırdaş” örn. eklendi
arifane
3.1
alternatif yazımlar eklendi
pilaki
3.1
Yun imla ve tanımlar düzeltildi
pembe
3.1
pamuk sözcüğüyle ilgisi çözümlendi, “toz pembe” deyimi açıklandı
çorba
2.28
Ar şurb ile ilgisi olmadığı vurgulandı; Tr bulamaç ile ilgisi gösterildi.
hemşire
2.28
Fa ve Osm tanımlar netleştirildi.
efendi
2.28
EYun ve OYun tanımları netleştirildi, kaynak eklendi
çorap
2.28
“çorap örmek” ve “çorap söküğü” metin örn. eklendi
şapka
2.28
Arapça şabaka ile irtibatına ? eklendi
poğaça
2.28
Türkçe boğça ile ilgili olmadığı vurgulandı; Latince 1. yy kaynağı belirtildi
cam
2.26
“cam göbeği” metin örn. eklendi
vişne
2.26
Slavca etimoloji açıklandı; viskoz ve ökse otu ile kökteşlik eklendi
viskoz
2.26
HAvr kök düzeltildi, vişne bağı eklendi
ökse
2.26
HAvr kök düzeltildi, vişne bağı eklendi
darbımesel
2.25
Ar tanım düzeltildi
darp
2.25
yazım hatası düzeltildi
bilezik
2.25
Nottaki kesin ifade yumuşatıldı
yüz1
2.25
ETü tanım düzeltildi, 17. yy deyim örnekleri eklendi
yüz-
2.25
ETü tanım düzeltildi, not sadeleştirildi
üst
2.25
T. Tekin makalesi doğrultusunda ETü etimoloji elden geçirildi, tanımlar netleştirildi, not eklendi
üzere
2.25
T. Tekin makalesi doğrultusunda açıklama notu düzeltildi
yoğurt
2.25
Açıklamaya T. Tekin’in yorumunu reddeden cümle eklendi.
kapı
2.25
nokta eklendi, farklı ETü yazımlar vurgulandı
ağabey
2.25
-
ihvan
2.25
Arapça tanımdan bir kelime silindi
ahi
2.25
Açıklayıcı not ayrıntılandı. axı yazımı düzeltildi.
ağa
2.25
Arapça ax ve axı ile ilişkisi önerildi.
adaş
2.25
T. Tekin makalesi doğrultusunda ETü adaş ile özdeş olmadığı vurgulandı.
eşek
2.25
Açıklayıcı not sadeleştirildi, cümle eklendi.
topuk
2.25
T. Tekin makalesi doğrultusunda top sözcüğüyle ilişkisi netleştirildi, açıklama sadeleştirildi.
topak
2.25
Açıklama notu gereksiz görülerek silindi.
budak
2.25
Açıklama notu yumuşatıldı, ifade düzeltildi. ETü tanımda köşeli parantezler kaldırıldı.
açık
2.25
“açık ara”, “açık kalp ameliyatı” metin örn. eklendi
açıkla-
2.25
18. yy metin örn. eklendi
insan
2.25
Arapça tanımdan “bir” sözü silindi
öğren-
2.25
kökü ETü öğür adından getirildi, literatür belirtildi
dalak
2.25
T. Tekin ve M. Erdal tezleri açıklamada tartışıldı; etym değişmedi, ? işareti eklendi.
malafat
2.25
İtal. etym eklendi (boştu), Devellioğlu metin ör. eklendi.
melul
2.25
Ar vezin açıklandı
altruizm
2.25
1924 metin örneği eklendi
keko
2.22
“salak” anlamında kek buraya eklendi
kek2
2.22
madde iptal edildi, içeriği keko’ya eklendi
cheesecake
2.22
kek maddesine yönlendirildi
kiş
2.22
kek maddesine yönlendirildi
kek1
2.22
kek1 idi, kek oldu
zeytin
2.22
yazım hatası düzeltildi
aydın
2.21
etym analize ? eklendi, açıklamaya bir cümle eklendi.
azmak
2.21
tanım iyileştirildi
bile
2.21
ETü birle biçiminin analizindeki döngüsel mantık düzeltildi; bağlaç, edat ve zarf kullanımları netleştirildi; 14. yy örnekleri eklendi.
ile
2.21
edat ve başlaç tanımları eklendi, Aşık Paşadan ikinci örnek eklendi
bileş-
2.21
“bileşen” metin örneği eklendi; açıklama notu zenginleştirildi.
bilek
2.21
Etü etimoloji düzeltildi, açıklama notu eklendi
bele-
2.21
ETü fiilin iki ayrı anlamı vurgulandı
moloz
2.19
Evliya Ç metin örn. eklendi
genel
2.16
soru işareti eklendi
genelev
2.16
madde eklendi, ilk metin örneği eklendi
onur
2.13
virgül kesildi
kur2
2.12
kur1 “ders” ve kur2 “yaltaklanma” ayrıldı. İkincisinin hatalı Fr. etimolojisi düzeltildi. kort maddesine yönlendirildi.
kort
2.12
İng ve EFr tanımlar toparlandı
kur1
2.12
numara eklendi
parkur
2.12
kur1’e yönlendirildi
kurye
2.12
kur1’e yönlendirildi
kurs1
2.12
kur1’e yönlendirildi
kurander
2.12
kur1’e yönlendirildi
korsan
2.12
kur1’e yönlendirildi
koridor
2.12
kur1’e yönlendirildi
konkur
2.12
kur1’e yönlendirildi
diskur
2.12
kur1’e yönlendirildi
pikap
2.11
“kamyonet” anlamının kaynağı açıklandı; “plak çalar” anlamının tanımı düzeltildi
çalpara
2.11
“bir tür yengeç” anlamı eklendi, metin örneği bulundu. “bir tür tencere” anlamı açıklamaya eklendi.
mercan
2.10
Aramca alıntı yerine eşkökenli işareti kondu
potasyum
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
tundra
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
ren geyiği
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
çeçe sineği
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
manyok
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
şist
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
fosfat
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
merinos
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
bazalt
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
gravyer
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
ruble
2.10
Ş. Sami Kamusul Alam’dan örnek eklendi
filozof
2.09
feylesof’un varyantı değil Fransızcadan ayrı alıntı olduğu belirtildi, metin örneği bulundu
feylesof
2.09
filozof ayrıldı
felsefe
2.09
filozof yerine feylesof maddesine yönlendirildi
cepken
2.09
açıklayıcı not eklendi, literatür tartışıldı.
mantık
2.09
ilm-i mantık anlamında kullanımı örneklendi
el+
2.09
Arapça el artikelli sözcüklerin sunumu düzenlendi
elaman
2.09
Arapça el artikelli sözcüklerin sunumu düzenlendi
aman
2.09
Arapça el artikelli sözcüklerin sunumu düzenlendi
elalem
2.09
madde ve açıklama eklendi
elcevap
2.09
Arapça el artikelli sözcüklerin sunumu düzenlendi
matrah
2.08
semantik evrim netleştirildi ve açıklandı
televole
2.07
tele+ yerine televizyon maddesine yönlendirildi
pulsar
2.05
Lat pulsare ve pellere ilişkisi netleştirildi
sakin
2.05
“hareketsiz”, “mukim” ve “dingin” anlamları ayrıştırıldı, metin örnekleri bulundu
unsur
2.05
Aşık Paşa metin örneği eklendi
tazip
2.05
Aşık Paşa metin örneği eklendi
dun
2.05
Aşık Paşa metin örneği eklendi
batın1
2.05
içeriksiz Aşık Paşa referansı silindi
yek
2.05
içeriksiz Aşık Paşa referansı silindi
ah2
2.05
“lanet” anlamında Aşık Paşa referansı silindi
nisa
2.05
Aşık Paşa referansı silindi
Yahudi
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
safha
2.05
Aşık Paşa metin örneği eklendi
misil
2.05
Aşık Paşa metin örneği eklendi
otlak
2.05
metin ör. yazım düzeltildi
kusur
2.05
Aşık P yanlış metin örneği silindi
harp1
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
idrak
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
iptila
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
sükût
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
zülfikar
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
zabıt
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
vecd
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
tekrar
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi , Ar gramer düzeltildi
silsile
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
sikke
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
ah u zar
2.05
Aşık Paşa metin örn. eklendi
yakın
2.05
ETü tanım sadeleştirildi, Aşık Paşa metin örn. eklendi
yakış-
2.05
ETü tanım düzeltildi
per+
2.05
HAvr tanım sadeleştirildi
pare
2.05
zampara ve kulampara referansları silindi
kulampara
2.05
Farsça bileşen pâra değil bâra “düşkün, tutkun”
zampara
2.05
Farsça bileşen pâra değil bâra “düşkün, tutkun”
sıkıntı
2.02
“meyve suyu” ve “tasa” anlamları netleştirildi, ayrı metin örn. eklendi
daği
2.02
Türkçe dağ değil Ar tuğyan ile ilgili olduğu açıklandı
tuğyan
2.02
Arapça tağâ fiil tanımı düzeltildi
yanardağ
2.02
madde eklendi, LO metin örneği verildi
bisturi
2.02
Farsça etimoloji terk edildi, İt ve Fr kaynaklar gösterildi
alay
2.02
Lat ala ile bağlantısı gösterildi
evren
1.27
Lehçe-i Osmani metin örneği eklendi
muhanet
1.27
muannit’ten ayrı madde açıldı, etimoloji ve metin örnekleri verildi
muannit
1.27
tanım düzeltildi, muhanetle ilgili örnekler ayrıldı
semaver
1.27
Lehçe-i Osmani metin örneği eklendi
elastik
1.27
Lehçe-i Osmani metin örneği eklendi
çizelge
1.27
ek analizi değiştirildi, +AlgA ekine ilişkin açıklama notu eklendi
tokat
1.23
Burhan-ı Katı metin örneği eklendi
portakal
1.23
III Ahmet mektubundan metin eklendi, açıklama notu tashih edildi
harç
1.23
“duvarcı karışımı” ve “üretim ögesi” anlamları için metin ör. eklendi
düz-
1.23
“cinsel ilişki” anlamı için 19. yy metin örneği verildi
+gâh
1.20
+gâh’lı birkaç bileşik ad eklendi
çöp1
1.19
etimoloji analizine ara basamak eklendi
turp
1.19
yapılmış bir düzeltme iptal edildi
alp
1.19
yapılmış bir düzeltme iptal edildi
al-
1.19
tanım sadeleştirildi
azgın
1.19
Aşık Paşa metin örn. eklendi
vurgun
1.19
Lehçe-i Osmani metin örneği eklendi
baskın
1.19
Lehçe-i Osmani metin örneği eklendi
coş-
1.19
coşkun eklendi, Meninski’den ‘coşkun’ metin örneği eklendi.
playboy
1.18
playboy eklendi, metin örneği bulundu
ruj
1.18
1929 metin örn. eklendi
dize
1.17
1948 metin örn. eklendi
moket
1.17
1929 metin örn. eklendi, Fr tanım sadeleştirildi
magnet
1.17
magnet (“buzdolabı süsü”) eklendi
mıknatıs
1.17
EYun imla düzeltildi
konsantre
1.17
“yoğunlaştırılmış gıda” ve “zihni yoğunlaştırmak” anlamları ayrıldı, iki metin ör eklendi
halile
1.17
halile eklendi, etimoloji ve metin ör. eklendi
karakter
1.17
EYun xarasso tanımı düzeltildi
herek
1.17
EYun xarasso tanımı düzeltildi
bol
1.16
bol kese, bol kepçe eklendi
ivedi
1.10
ad ve sıfat kullanımı netleştirildi
pat2
1.09
Gövsa sözlüğünden ‘kasımpatı’ örneği verildi
validatör
1.09
madde eklendi “mekanik bilet okuyucu”, etimoloji ve metin ör. eklendi
rapid
1.09
“rafting sporunda çağlayan” ve “bir tür kalem” anlamları örneklendi
tape
1.09
1929’dan itibaren anlam evrimi gösterildi
şaryo
1.09
1929 metin örn. eklendi
araşit
1.09
1929 metin örn. eklendi
trahom
1.09
1929 metin örn. eklendi
anır-
1.06
etym. sunum standartlaştırıldı
böğür-
1.06
etym. sunum standartlaştırıldı
öz2
1.01
“sulak yer” eklendi
öz
1.01
açıklamada öz2 anlamı ayrıştırıldı
sonda
1.01
Fr tanım netleştirildi
sondaj
1.01
Fr tanım deniz ve kara için ayrıştırıldı
amorti
1.01
1929 metin örn. eklendi
+Türkilizce
12.30
eklendi
tecziye
12.28
1918 metin örn. eklendi, açıklama notu yazıldı
pansuman
12.28
1929 metin örn. eklendi
avans
12.28
1929 metin örn. eklendi
pastörize
12.22
1929 metin örn. eklendi
takı
12.19
Derleme S. “geline takılan armağan” metin ör. eklendi
yekin-
12.19
etym denemesi eklendi
hırçın
12.12
Zenker metin ör. verildi, Dankoff’a uyarak Erm etimoloji verildi
töz
12.12
Xuastuanift çevirisi düzeltildi
tüzük
11.27
Çağatayca metin örneği eklendi
sik-
11.26
Yunanca siktirizo fiili nota eklendi
salep
11.25
tanım sadeleştirildi
okul
11.23
açıklama notu yumuşatıldı
efzun
11.22
madde eklendi, etim ve metin ör eklendi
kelepir
11.22
tanım eklendi
hazır
11.12
metin örneklerinde türev ve deyimler başa yazıldı
mir
11.12
tanım düzeltildi, Codex C çevirisi düzeltildi
nunçaku
11.12
madde ve etimoloji eklendi
seyyare
11.08
planet maddesine gönderi marke edildi
teessüf
11.08

bahşiş
11.08

müdahale
11.08

istihfaf
11.08

lacivert
11.08

mübaşir
11.08

uhuvvet
11.08

müsellah
11.08

çuha
11.08

hizmet
11.08

mükâleme
11.08

hercümerç
11.08

istiklal
11.08

cumhuriyet
11.07

yankesici
11.07

meyan2
11.07

yamçı
11.07

dingil1
11.06
onomatope ile “tekerlek aksı” ayrı maddeye taşındı
dingil2
11.06

küfeki
11.06

natura
11.06

tedirgin
11.06

pırtık
11.06

pürtük
11.06
pırtık’tan ayrıldı
evamir
11.06

tangır
11.06

dank
11.06

dangıl
11.06

dangalak
11.06

mihver
11.06

dene-
11.06

denk1
11.06

denk2
11.06

kılavuz
11.06

ampir
11.06

pena
11.06

üftade
11.06

pterodaktil
11.06

helikopter
11.06

semptom
11.06

iktisa
11.06

sahan
11.06

fetret
11.06

dikiz
11.06

inkılap
11.06

mustarip
11.06

tıynet
11.06

döşe-
11.06

hadım
11.06

hademe
11.06

taaddi
11.06

köy
11.06

kabarcık
11.06

kervan
11.06

nişan
11.06

rubai
11.06

neşter
11.06

dehri
11.06

teskin
11.06

küstah
11.06

mil1
11.06

müsavi
11.06

tasdik
11.06

mücavir
11.06

harçlık
11.06

mukataa
11.06

izhar
11.06

vesvese
11.06

müsait
11.06

cerahat
11.06

silah
11.06

küçük
11.06

hor1
11.06

vesaire
11.06

taalluk
11.06

perestiş
11.06

müstağni
11.06

feraset
11.06

mülazım
11.06

şölen
11.05

sinek
11.05

âciz
11.05

şerir
11.05

temettü
11.05

mukarrer
11.05

server
11.05

oturak
11.05

çapul
11.05

bertaraf
11.05

giysi
11.05

rüşt
11.05

tedricen
11.05

emmi
11.05

illet
11.04

eyyorla-
11.04

bidayet
11.04

boy
11.04

şen
11.04

zürriyet
11.04

laçin
11.04

doğan
11.04

sinagog
11.01

kisve
10.27

meri
10.27

triyaj
10.27

ala
10.26

dinamit
10.25

filoloji
10.25

antropoloji
10.25

tırkaz
10.23

güderi
10.23

drom(o)+
10.23

yobaz
10.23

küfür
10.17

kâfir
10.17

rebap
10.10

termik
10.08

blister
10.08

havari
10.08

havil
10.08

havşa
10.08

zabit
10.08

üstenci
10.08

akın
10.08

ürün
10.08

bil-
10.03

der-
10.03

kaleidoskop
09.19

kalimera
09.19

kalistenik
09.19

kaligrafi
09.19

allem kallem
09.19

nevrasteni
09.19

ekstre
09.19

samsa
09.19

sala
09.19

hemşeri
09.19

diyaspora
09.19

ambülans
09.19

çağanoz
09.19

mamut
09.19

tik3
09.19

ahlat
09.19

işlem
09.19

cosplay
09.19

dejavü
09.19

ye-
09.19

üroloji
09.19

aşağı
09.19

balık
09.19

alabalık
09.19

oba
09.16

öbek
09.16

ayin
09.16

güllabi
09.16

balyoz2
09.14

pus3
09.12

petunya
09.11

ananas
09.11

mel mel
09.11

nom(o)+
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
ekonomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
+nomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
anomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
astronomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
otonomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
taksonomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
antinomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
gastronomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
ergonomi
09.11
+nomi ekli sözcüklerin referansındaki hata düzeltildi
aristokrasi
09.11

monarşi
09.11

demokrasi
09.11

eboş
09.07
eboş eklendi
muteriz
09.07

itiraz
09.07

yöneylem
09.07

yatar
09.07

küt3 böreği
09.07

kent2
09.07

rüşeym
09.07

+amq
09.06

huruf
09.06

tekel
09.04

eyle-
09.04

et-
09.04

kimse
09.04

er-
09.04

ergen
09.04

taban
09.04

deve
09.04

mavra
09.04

nonoş
09.04

şabalak
09.04

sap
09.04

aynasız
09.04

kalantor
09.04

mantar
09.04

cart
09.04

şiddet
09.04

milliyet
08.29

paydos
08.29

harikulade
08.29

beynelmilel
08.29

uyuş-
08.29

piyango
08.29

makaron
08.29

makarna
08.29

iskorbüt
08.29

gelir
08.29

gazete
08.29

çizgi
08.29

kupez
08.29

gözenek
08.29

gözetle-
08.29

mantı
08.29

pusula
08.27

kaldırım
08.27

arzuhal
08.26

arkadaş
08.26

muhabere
08.24

iklim
08.24

tarife
08.24

roza
08.24

protesto
08.24

patent
08.24

kalem
08.24

gündelik
08.24

avize
08.24

arife
08.20

mihrap
08.20

palas pandıras
08.20
İsp etimoloji verildi
kurban
08.20

tencere
08.20

öğrenci
08.20

saraka
08.20

zoka
08.20

kül2
08.20

abaza
08.20
yeni metin örneği verildi; Çingenece etimoloji terk edildi, Abaza ulus adı önerildi
yarak
08.20

şifre
08.20

ehemmiyet
08.20

puşt
08.20

antlaş-
08.20

aksisada
08.19

sayın
08.19

sinod
08.19

künefe
08.19

hoşbeş
08.19

ayol
08.15

saygı
08.15

ayal
08.15

ekser1
08.13

ekalliyet
08.13

kamyon
08.11

şimendifer
08.11

id
08.11

pedagog
08.11

otomat
08.11

jaguar
08.01



20 comments:

  1. Sevan Bey

    Ağa kelimesinin Arapça etimolojisine katılmıyorum.Bu kelime ön Türkçeden veya ön Oğuzcadan erken Moğolcaya geçmiştir.Bunun kanıtlarından biri bu sözcüğün Yakutça aga olarak var olmasıdır.Üstelik bu kelime Moğolcadan Ön tunguz diline de geçmiştir ve birçok tunguz dilinde aka,aga,ağa olarak telaffuz edilir.

    Anlamı saydığım bu dillerin hepsinde büyük erkek kardeş,amca anlamlarına gelir.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Ön-Türkçe ve ön-Oğuzca hipotezini destekleyen hiçbir şey yok. Birinci ihtimalde Moğolcadır, veya Moğolcadan çevreye yayılmış infantilizmdir. Yakutçada çok fazla sayıda Moğolca alıntı var. İkinci ihtimalde 13. yy'da Yakındoğu sahasında belirmiş bir Wanderwort'tur; Arapça ax ve axı'dan ilham almıştır.

      Bu ikisi arasında seçim yapabilecek veriden yoksunum. Üçüncü bir ihtimali şimdilik görmüyorum.

      Delete
    2. https://books.google.com.tr/books?id=-XmqRrrJvkQC&pg=PA31&lpg=PA31&dq=proto+turkic+aga&source=bl&ots=n5hzM2QhOW&sig=ACfU3U3XydXN6sSSEVRKSFhZJT6W0OMgAQ&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwixn7aE2u7gAhVGUZoKHbTtCwsQ6AEwAnoECAoQAQ#v=onepage&q=proto%20turkic%20aga&f=false

      Kaynaklardan biri(bu kitaptaki Nostratik saçmalıklara inanmıyorum, sadece kelimenin varlığını göstermek için paylaştım).

      Yakutçanın Orta Moğolcadan birçok alıntı aldığı doğrudur,ama yakutlar Cengiz Han'ın soykırımı yüzünden 13.yüzyıl başı gibi Baykal gölünden kaçıp ıssız Lena platosuna sığınmışlardır.

      Bir yakındoğu teriminin o dönemde Baykala veya lenaya uzanması çok zor ihtimal.

      Bir sıkıntıda ön tunguz dilinin milat başı gibi dallanması ki bu İslam'dan ve Arap hakimiyetinden önce.

      Kelime yüksek ihtimalle Türkî kökenlidir,çünki eski oğuzcadaki çok az kültürel ve coğrafi terimi saymazsak Moğolcadan Türkî dillere Cengiz hakimiyeti öncesi doğrudan hiçbir kelime geçmemiştir,özellikle akrabalık gibi temel kelimeler.
      Buna karşın ön Moğolca çeşitli zamanlardan birçok Türkî alıntı toplamıştır.Mesela Moğolca ikir>ikiz kelime ön bulgar-türkî ikiR sözcüğünden o da "iki" kelimesinden türeme,ama Moğolca da iki>khoyar alakasız bir kelime.

      Delete
    3. Bence Arapçadan evvela Türki dillere, sonra onlar üzerinden Moğolcaya geçmiştir. Tabii tartışmalı konu, o dönemde Türki dillere ve Moğolcaya ait metin az.

      Delete
    4. Sayın Onur
      Bu kelime ön tunguz diline kadar götürelebiliyor ve ön tunguz dili yaklaşık MS 0-500 yılları arasında başka dillere bölünmeye başlamıştı.

      Yani bu kelimeyle ilgili kesin birşey söyleyebilirsek bu da Araplardan çok önceye dayandığıdır.

      Delete
    5. @Mem

      Yanlış anlaşılma olmasın, ben kelimenin Arapçaya dayandığı varsayımından hareketle o tahmini yürüttüm, Arapçaya dayanıp dayanmadığı hakkında bir tahmin yürütmüyorum.

      Delete
  2. bir de yeni kelimelerden servant var. kahvecide duydum beyefendi kahvenizi servanta bıraktım dedi ben de içimden hee dedim.

    ReplyDelete
  3. Bana lazım hemen her konuda süzülmüş temel entelektüel bilgi kaynağım burası.
    Genelde insanlar yokluğunda efsanelesir.
    Ender, bazısı da yaşarken kazıya kazıya tarih yazar.
    Böyle bir adamsın üstad.
    Var ol..

    ReplyDelete
  4. Ben de "öğrenmek" eyleminin köken açıklamasına katılmıyorum. Öğrenmek, muhtemelen *ögir-/*ögür- (aklına almak) gibi bir eylemden gelse gerektir. Bu eylem de adlardan eylem yapan +r- ekiyle türemiştir. Eski Türkçe ög (akıl 2. zekâ) adından. Bu ad da Proto-Turkic *ö- (düşünmek 2. anlamak 3. bilincinde olmak) ana kökünden gelir, buradan > öz (benlik 2. bilinç 3. ruh)...

    Bu eylemin, yani *ögir-/*ögür- eyleminin dönüşlü çatısı > *ögiren-/*ögüren- > ses düşmesi ile > ögren- (aklına almak 2. bilincine yerleştirmek) olur, ettirgen çatısı ise > ögret- (birinin aklına katmak, bilincine yerleştirmek) olur.

    Bu eylemden, yani *ögir-/*ögür- eyleminden > *ögiz/*ögüz (yâd, hatır) gibi bir söz türer, buradan da > *ögizle-/*ögüzle- > *öğüzle- > özle- (yâdına getirmek, hatırlamak 2. hasret etmek) eylemi türer.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Benzer şeyleri ben de düşündüm elbette. Doğru değil. Öğrenmenin akılla bir ilgisi yok. "Alışmak, evcilleşmek, ünsiyet kazanmak" anlamına geliyor. Yaban'ın zıddı.

      Delete
  5. Nişanyan Bey,

    Sözlüğünüzde argodan gelen Madiden ve Dravdan sözcüklerin söylemiştim. Eklediniz mi?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Çingenecedir muhtemelen.

      Delete
    2. Dravdan Kürtçe... Kürtçe derew 'yalan'. Yani dravdan 'yalandan' demek oluyor.

      Delete
  6. Sevan Bey. Sözlükteki OTUZ maddesi tanımı içinde 'otuzbir deyimi muhtemelen eski yazıdaki 3 ve 1 sayılarının şeklinden mülhemdir' yazıyor. Bu açıklamayı düzeltmek gerekli. Eski yazıdan kaynaklandığı doğru. Lakin EBCED hesabı ile ilgili. EL kelimesinin eski yazı yazılışı Elif ve Lam harflerinin toplamı (Elif=1, Lam= 30). Mastrübasyon kelimesini kullanmamak bi,rz da okuma yazma bilmeyenler için gizlemek amacı ile EL le yapılan veya EL'e ilişlkin anlamına gelecek şekilde EL=31 kullanılmıştır. Allah kelimesinin 66 olduğu gibi 66'ya bağlamak gibi... Sivas'lılar pek sevmez 1962 de plaka numaraları verilince Sivas'a 58 düşer. İbne'nin eski Türkçe yazılımındaki Ebced karşılığı 58 dir.

    ReplyDelete
  7. Wiktionary'de Moğolca "aq-a" olarak belirtmişler, bu çizgi ne anlama geliyor? Sözcüğün aslı "aq" mı yani?

    ReplyDelete
  8. hocam "eyyorlamam bu kadar" videosunu izlediniz mi? eyi yorum'dan ziyade, adam "benim yorumlamam bu kadar" demek istemiş gibi geliyor bana.

    eğer öyle ise, "eyyorla-"nın "eyi yorumla-"dan türediğini söylemek biraz "kesdoğan" hikayesine benzeyecek sanki.

    bu türetmenin hiçbir ses dönüşüm kuralına uymaması da internetin şaşırtıcı (ama beklenmedik olmayan) bir etkisi sayılsa gerek.

    ReplyDelete
  9. Sözlükte Sikkin(hançer) niye yok? Halbuki eski metinlerde, bulmacalarda falan hep geçer.

    ReplyDelete
  10. Hocam bir uygulama software kullanıyor musunuz ?

    ReplyDelete
  11. Hocam TDK'nin online sözlüğünde gerundium maddesini almışlar, sizin sözlüğünüzde göremedim. Sizce bu madde Türkçe sözlükte olmalı mı, olmalıysa siz neden yer vermediniz?

    ReplyDelete