Hijyen, zehir gibi doktorlar, uzun yaşam. Sonuç?

Önce şu rakamlara göz atalım. Milyon nüfusta coronavirüs’ten (yahut coronavirüs’le) ölüm oranları. Kaynak: worldometers.info, 9 Şubat 2021 rakamları.

UK	1672
ABD	1444
Fransa	1226
İsveç	1202
İsviçre	1116
....
Endonezya	117
Hindistan	112
Filipinler	103
Mısır	94
Pakistan	54
Bangladeş	50

Çok tuhaf değil mi? Yerli ve yabancı medyayı kaplayan milyonlarca coronavirüs reklamı arasında bu basit tabloya ilişkin bir açıklama, bir değerlendirme, bir teoriye rastladınız mı? Açıklamayı geçelim, satır arasında buna değinen, yahut “tuhafmış yahu” diyen birine denk geldiniz mi? “İngiltere gelişmiş ülkeler arasında filanıncı sırada, bak İsveç kapatmadı Norveç’ten fena oldu” diye tartışan var da, Allahın gariban Bangladeş’inden neden 32 misli daha fazla insan ölüyor cilalı ülkelerde diye merak eden yok. 

İngiltere ve Fransa sanırım dünyada covid konusunda en sıkı yasaklama tedbirlerini alan ülkelerin başında geliyor. Bir yıldan beri temel hak ve özgürlükler neredeyse tümüyle ortadan kaldırıldı, seyahat yasaklandı, insanların evlerinde diledikleriyle bir araya gelmesi suç ilan edildi, okullar ve işyerleri kapatıldı, yaşlı insanlar yalnızlığa mahkum edildi, covid dışındaki sağlık hizmetleri sıfırlandı, yasaklara uymayanlar terörist muamelesine tabi tutuldu. ABD’nin kilit eyaletlerinde de durum buna yakın. Sonuç pek iç açıcı durmuyor.

Bir süredir Mısır’dayım. Burada okullar kapalı, onun dışında herhangi bir tedbir göze çarpmıyor. Lokantalar açık, camiler kalabalık, çarşı pazar ana baba günü, insanlar balık istifi. Devlet daireleri dışında maske takan binde bir. Taksicilere getirilen maske mecburiyeti polise yeni bir gelir kapısı açmaktan başka işe yaramamış. Basından izlediğim kadarıyla Hindistan daha beter görünüyor. Başta göstermelik bir yasak ilan ettiler, milyonlarca insan eyalet sınırlarında üst üste yığıldı. Sonra işi oluruna bıraktılar. Keza Pakistan’da, Endonezya’da, Filipinlerde, zengin toplumların kapıldığı ölüm korkusunun izi görülmüyor. Gülüyorlar sanırım.

*

İlk aklınıza gelen hipotezi elbette biliyorum. O hipotez bir kere yanlış. Mısır’da özenle soruşturdum. Covid propagandası burada da her yerdeki kadar güçlü, sağlık teşkilatı seferber, insanların hastalanınca hastaneye gitme eğilimi de Türkiye’dekinden yahut İsviçre’dekinden düşük değil. Buna rağmen taşranın en kaotik kasabasında olsun, Kahire’nin elit çevrelerinde olsun covid’den ölen eş, dost, tanıdık, akrabası olan pek ender. Dört bin küsur kişilik Ermeni cemaatinde bugüne dek covid’den bir kişi ölmüş. Vaka sayısı hadi göz ardı ediliyor diyelim, kudurmuş gibi bütün milleti gece gündüz test etmiyorlar, ama herkesin herkesi tanıdığı bir toplumda ölümlerin göz ardı edilmesi pek mümkün görünmüyor.

*

Dönelim tabloya. Nedir sizce bunun mantıklı açıklaması? Allah Müslümanları koruyor deseniz Filipinlerle Hindistan’ı açıklamaz. O halde?

Benim aklıma üç hipotez geliyor. Adı üstünde, bunlar hipotez, yani açıklama denemesi. Tahmin yürütüyorum. Doğru mudurlar bilmiyorum. Daha iyi bir açıklamanız varsa dinlerim. Ama kalkıp da bana “vay sen bilim adamı değilsin nasıl hipotez yürütürsün” derseniz bundan çıkaracağım tek sonuç, ya bilemediğim bir nedenle düşünmek istemediğiniz ya da düşünmeyi pek beceremediğiniz olur.

Birinci hipotez: Fazla hijyen bazı toplumları basit virüslere karşı korumasız bırakmış. Mısır’da çocukların yüzde doksanı dağlar gibi çöp yığınları içinde yetişiyor. Her köşe başındaki sebilden aynı tasla günde bin kişi su içiyor. Haliyle sağ kalanlar elin Avrupalısından daha sağlam oluyor.

Doğruysa bu hipotez çıkaracağımız sonuç belli: Demek ki temizliğin fazlası iyi bir şey değilmiş.

İkinci hipotez: Bazı toplumlarda kamu iletişim araçlarının durmadan pompaladığı korku yüzünden hem vatandaş, hem tıp camiası paniğe kapıldı. İnsanlar fazla veya yanlış tıbbi müdahaleden ölüyor.

Bu tabii özenle araştırılması gereken, çok riskli bir ihtimal. Doğruluğu hakkında karar veremem. Ancak dünyanın her yerinde bu yöne işaret eden anekdotal verilerin aylarden beri biriktiğini ve hemen her gün bu konuda aklı başında tıp insanlarının ciddi kaygılar dile getirdiğini belirtmekle yetineyim.

Eğer doğruluk payı varsa çıkaracağımız sonuç: Demek ki tıp mesleğinin fazla kibire kapılıp kendini her derde deva ve her yaraya merhem maydanoz sayması her zaman iyi bir şey olmayabilirmiş.

Üçüncü hipotez: Bazı toplumlarda insan yaşamını doğal sınırının ötesine uzatma hırsı, aşırı yaşlı bir demografiye yol açtı. Normalde ölmüş olması gereken ve sürekli tıbbi müdahale ile hayatta tutulan yüz binlerce insan basit bir hastalığa direnemeyerek tahtalı köyü boyladı.

En kuvvetli hipotez bana bu üçüncüsüymüş gibi geliyor. Bundan da çıkarılacak sonuç şu: Demek ki insan hayatını her ne pahasına olursa olsun uzatmak çok da marifet değilmiş. Doğa bir şekilde intikamını alırmış. Ülkelerin yaşam kalitesinin şaşmaz göstergesiymiş gibi sunulan ortalama ölüm yaşı, işte böyle, bazen avantaj değil ölümcül bir dezavantaj olabilirmiş.